Waarom een boycot van Israël?

“Er vallen weinig comfortabele posities in te nemen in deze zaak”

Shakira, Lorde, Brian Eno, en Daan zijn voor. Nick Cave, Radiohead, Madonna en Bob Dylan zijn tegen. Naomi Klein onderschrijft, Noam Chomsky niet. Telecomgigant Orange, beveiligingsmultinational G4S en warenhuisketen HEMA hebben gevolg gegeven. Cosmeticafabrikant Ahava, machinebouwer Caterpillar en fruit- en groentenexporteur Carmel Agrexco niet. Boycot, Desinvesteren en Sancties is een beweging die verdeelt. De BDS-campagne tegen Israëls blijvende bezettingspolitiek en veelvoudige overtredingen van het internationaal recht laat zich straks al 15 jaar inspireren door de historische academische, economische en culturele boycot van het Zuid-Afrikaanse apartheidsregime. Terwijl de vreedzame burgerbeweging zowel lokaal als mondiaal op een groeiend draagvlak kan rekenen, verheffen de tegenstemmen zich alsmaar luider en krachtiger. Waarom een boycot? Die vraag legden Herman Asselberghs en Pieter Van Bogaert in Ramallah voor aan Omar Barghouti, Palestijns mensenrechtenactivist en medeoprichter van BDS.

Dit gesprek vond plaats in het kader van een werkbezoek door Kunstenpunt. Ook curator Ilse Roosens (Mu.ZEE Oostende) nam deel en vraagt haar collega’s in de kunstensector om de druk ten opzichte van de Israëlische overheid mee te vergroten. Lees hier haar open brief.

Vorig jaar merkte The Guardian schamper op dat de hoeveelheid vijanden van de boycot het totaalaantal Palestijnen en Israëli’s ondertussen ver overtreft. In Israël, in de Palestijnse Gebieden, in de Arabische wereld, in de Verenigde Staten en in de Joodse diaspora groeit de polemiek al langer. Het gaat inmiddels om meer dan een heftige woordenwisseling. Meer dan de helft van de Amerikaanse staten hebben reeds een anti-BDS regulering die van alle bedrijven met overheidscontracten een anti-boycot standpunt vergt. Het Hooggerechtshof in Frankrijk bevestigde dat de boycot van een land strafbaar is omdat hij zou aanzetten tot haat en discriminatie. Op basis van de Franse anti-racisme wetgeving kunnen sindsdien BDS-activisten worden veroordeeld. De Britse regering liet in een beleidsnota aan lokale overheden en gesubsidieerde organisaties weten dat ze bij steun aan BDS hoge boetes riskeren. Volgens dezelfde overheidsverklaring zou het boycotten van Israëlische producten polarisatie in de Britse samenleving kunnen aanwakkeren en integratie tegenwerken.

Het scheppen van juridische raamwerken om gerichte, geweldloze acties tegen Israëls bezettingspolitiek te counteren en te bestraffen, bewijst in de eerste plaats de toenemende geloofwaardigheid en reëele daadkracht van BDS. Steeds meer academici, cultuurwerkers, zakenmensen, culturele organisaties, bedrijven, investeringsfondsen en vakbonden willen niet langer met Israëlische instituten geassocieerd worden. Steeds meer consumenten kiezen ervoor om geen Israëlische producten (met barcode prefix 729) te kopen. De Israëlische overheid beschouwt de boycot-beweging terecht als een ernstige strategische bedreiging, van hetzelfde niveau als het nucleair programma van Iran en de raketlanceringen vanuit Gaza en Libanon. Zij beseft dat deze recente fase van Palestijns verzet veel meer mobiliserend potentieel in zich draagt dan het gewapend verzet van Hamas, Hezbollah en andere radikale groeperingen. BDS heeft een symbolisch slagveld geopend waarop een oorlog over morele legitimiteit wordt gevoerd, met als sterkste wapens het internationaal recht en de wereldwijde publieke opinie.

Geen wonder dat Israël BDS officieel benoemt als een onwettig project en een Ministerie van Strategische Zaken inzet om de burgerbeweging met man en macht, in binnen- en buitenland, te bevechten. Het uitvaardigen van scherpe anti-boycot wetten, het aanleggen van zwarte lijsten van organisaties die deelnemen aan of sympathiseren met BDS, het weigeren van toegang tot het land (en dus ook tot de Westelijke Jordaanoever, want die is enkel bereikbaar via Israël) aan boycot-activisten zonder Israëlisch paspoort, het verbod op het verlaten van de Palestijnse Gebieden voor lokale BDS-activisten: het zijn slechts enkele concrete voorbeelden van de wettelijke machinerieën die de opmars van de boycot-campagne moeten tegengaan. Van de eigenlijke economische impact van BDS ligt niemand echt wakker. De ware vrees betreft het mogelijk winnen van harten en hoofden voorbij reeds bestaande kringen van tegenstanders van de Israëlische bezettingscultuur, -politiek en -economie.

BDS internationaal in diskrediet brengen staat hoog op de agenda van vele huidige Israëlische politici, beleidsmakers en veiligheidsmensen. Met behulp van denktanken, lobbygroepen en frontorganisaties wordt de (des)informatiestrijd in verschillende landen, in de VS voorop, alsmaar heviger gevoerd. In het ruime arsenaal van zwartmaken, kwaadspreken en op de man/vrouw spelen, fungeert de beschuldiging van antisemitisme doorgaans als beproefde methode. Critici van het volksnationalistisch bewind van het alsmaar (extreem-)rechtser wordende Israël krijgen snel een anti-Joods etiket opgeplakt. Een recente raadgevende, juridisch niet-bindende herdefiniëring van antisemitisme (gelanceerd door de intergouvernementele organisatie International Holocaust Remembrance Alliance (IHRA), gepromoot door Israëlische politici en overhaast door de VS en verschillende Europese staten onderschreven) faciliteert meer dan ooit deze retorische strategie. De nieuwe begripsbepaling van ‘haat tegen Joden’ telt een lijst met hedendaagse voorbeelden die opvallend attenderen op de staat Israël, met inbegrip van ‘het hanteren van dubbele standaarden inzake gedragsverwachtingen en -eisen jegens Israël en andere democratische staten’ en ‘het ontzeggen van het recht op zelfbeschikking voor het Joodse volk’. Pleitbezorgers voor deze bijgewerkte definitie zien BDS ontegensprekelijk resulteren onder het ‘nieuwe antisemitisme’: aloude Jodenhaat verpakt als politiek-ideologische kritiek op de staat Israël. Tegenstanders ontwaren vooral een zoveelste instrument om alle oppositie tegen het volhardend Israëlisch regeringsbeleid van illegale nederzettingen, schendingen van de universele mensenrechten en inbreuken op het internationaal oorlogsrecht monddood te maken.

Het Israëlisch-Palestijns conflict is een ingewikkeld kluwen. Een oplossing lijkt verder weg dan ooit tevoren. De afstompende uitzichtloosheid van de situatie en acute zorgen over rechts-populisme, neo-liberalisme en klimaatverandering (een Gordiaanse knoop op zich) doen in onze contreien de kwestie in de periferie van de publieke aandacht belanden. Nochtans bestaat er een lange, rechte lijn tussen hier en daar. De Europese geschiedenis ligt mee aan de basis van de oprichting van de Israëlische staat en is dus blijvende partij in de oorsprong en loop van het conflict. Maar eerder dan ons te blijven richten op die (wezenlijke) historische connectie, zouden we beroep kunnen doen op de prangende actuele dimensie van het trieste gebeuren. De verrechtsing van het politieke bestel, de aanwakkering van een angstklimaat, het bespelen van latente en bestaande xenofobie, het cultiveren van een vijandsbeeld, het voeren van een veiligheidsdiscours, de uitbouw van een bewakings- en controlecultuur, de vanzelfsprekendheid van militaire ontplooiing, de manipulatie van mediakanalen en informatiestromen, het evidente primaat van het economische argument, de onachtzaamheid voor het land en de ecologische systemen (van anderen), de onverschilligheid voor onrecht en ongelijkheid, de triomfantelijke arrogantie van de zittende machthebber: het vergt weinig verbeelding om in het hedendaagse Israël een blauwdruk of voorbeeld te bespeuren voor de modelstaat waarvan menig Europees/Eurosceptisch regeringsleider of staatshoofd blijkt te dromen. De meest rabiate etnocratische politici in het politieke bestel winden er al lang geen doekjes om: in hun ogen en woorden vormt Israël zonder meer een voorpost van de Europese beschaving, het eerste bastion tegen de barbarij van de Arabische wereld. Volgens die redenering heten aanhangers van BDS simpelweg ‘terroristen in maatpak’. De vraag dringt zich op in naam van welke Europeanen zij spreken?

“Resoluut afwijzend, voorzichtig twijfelend of overmoedig instemmend, er vallen weinig comfortabele posities in te nemen in deze zaak.”

Wanneer de gemoederen zo verhit zijn, kan het lijken alsof een oproep tot boycot enkel nog maar meer olie op het vuur kan gooien. Een kordate vraag vergt al snel een kordaat antwoord. Resoluut afwijzend, voorzichtig twijfelend of overmoedig instemmend, er vallen weinig comfortabele posities in te nemen in deze zaak. Niemand onderschrijft met plezier een maatregel die ten slotte moet ingrijpen in de levens van anderen. Het kan helpen om de woorden van wijlen John Berger in herinnering te brengen. Niet lang na de oprichting van BDS schrijft hij onder de titel Why a Boycott? een kort stukje (in The Guardian van 15 december 2006). Daarin wijst hij op de woorden van Nelson Mandela die de boycot als principe beslist afwees, maar als tactiek in welbepaalde omstandigheden hoog en noodzakelijk achtte. Berger voegt eraan toe: ‘Wanneer een boycot een principekwestie wordt, dreigt exclusie en racisme. Geen enkele boycot moet worden gericht tegen een individu, een volk of een natie. Een boycot is gericht tegen een beleid en de instituten die dat beleid actief of stilzwijgend ondersteunen. Het doel is niet om af te wijzen, maar om verandering te weeg te brengen.’

Laat ons beginnen met het begin: hoe is BDS gestart en wat zijn de basisprincipes van de beweging?

De boycot begon met PACBI, de Palestijnse Academische en Culturele Boycot van Israël, die in 2004 werd gelanceerd. Een jaar later werd BDS – Boycot, Desinvesteren en Sancties – opgestart. Maar zelfs PACBI komt voort uit een lange traditie van geweldloos Palestijns verzet tegen de kolonisten, de apartheid, de bezetting en de etnische zuivering. Sinds de jaren 1920 hebben de Palestijnen boycots gebruikt om het Britse kolonialisme en vervolgens het zionistische kolonialisme tegen te werken. BDS is dus niets nieuws. Hoewel de beweging erg geïnspireerd is door de Zuid-Afrikaanse anti-apartheidsbeweging, de Amerikaanse burgerrechtenbeweging en de anti-koloniale beweging in India, was het niet van Ghandi of Martin Luther King dat we de geweldloosheid leerden. We hebben het geleerd van onze eigen ervaringen met geweldloos verzet tegen de bezetting en apartheid.

“Sinds de jaren 1920 hebben de Palestijnen boycots gebruikt om het Britse kolonialisme en vervolgens het zionistische kolonialisme tegen te werken. BDS is dus niets nieuws.”

Nieuw aan BDS is dat we intern verzet verbinden met externe solidariteit. Het volstaat niet om je op zichzelf te verzetten, hoe strategisch en effectief je ook bent, onze vijand is gigantisch. Het is niet alleen het Israëlische  bezettingsregime en de apartheid waarmee we worden geconfronteerd. Maar met een regime dat volledig wordt geruggesteund door de Verenigde Staten en de Europese Unie, met name Duitsland en Groot-Brittannië. Het gaat om een vijand van wereldformaat die ons onderdrukt en onze rechten ontkent .

Voor het bestaan van BDS bestond de solidariteit met Palestijnse rechten in het algemeen uit betogingen, het schrijven van brieven aan redacteuren van kranten: milde maar grotendeels ondoeltreffende vormen van protest. Met BDS hebben we deze formule gewijzigd: je moet eerst en vooral ophouden met medeplichtig te zijn aan de meester. Als je de meester steunt, kun je niet solidair zijn met de slaaf.

Ten tweede: BDS heeft nood aan een geweldloze aanpak. Het is zowel een principe als een strategie. We willen volledige Palestijnse rechten onder internationaal recht. En we willen die rechten zowel internationaal als lokaal via een geweldloze aanpak bereiken.

Ten derde: de belangrijkste principes van de beweging zijn sterk progressief en antiracistisch. Ze zijn gebaseerd op de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Vanaf het begin waren we heel duidelijk dat deze beweging niet racistisch kan zijn, geen enkele vorm van discriminatie, vrouwenhaat, seksisme, anti-zwart racisme, anti-joods racisme of islamofobie kan tolereren.

BDS is expliciet seculier. De beweging is heel inclusief, maar ze is en blijft seculier. Ze heeft geen religieuze opvattingen omdat we geloven dat we als mensenrechtenbeweging geen religie moeten hebben. Onze religie is de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Internationaal recht, dat is onze religie. Al het andere is persoonlijke mening.

Wanneer breidde PACBI van een academische en culturele boycot uit naar BDS met een economisch luik en hoe ziet het basisprogramma van BDS eruit?  

In 2004 sprak het Internationaal Gerechtshof in Den Haag zich uit tegen de Israëlische muur. Volgens het Internationaal Hof is de muur illegaal, omdat die Palestijns gebied afsluit.  Het Hof riep niet alleen de VS op om te stoppen met hulp aan  Israël voor de bouw van de muur, maar beval Israël ook om de  bouw van de muur meteen te staken.  Een jaar later was er nog niets gebeurd. De wereld was er niet in geslaagd of weigerde het arrest van het Internationaal Hof van 9 juli 2004 te implementeren. Daarom lanceerden we BDS op 9 juli 2005, precies op de eerste verjaardag van het arrest. We willen de wereld vertellen dat waar regeringen falen, wij mensen — de burgermaatschappij, het maatschappelijk middenveld — moet optreden.

Dat was ook het geval in Zuid-Afrika. Toen regeringen faalden en de apartheid bleven ondersteunen, waren het de mensen – de vakbonden, de kunstenaars, de academici, de kerken en studenten – die opstonden om de anti-apartheidsstrijd te ondersteunen. En uiteindelijk heeft dat het beleid veranderd.

BDS pleit voor drie basisrechten die essentieel zijn voor Palestijnse zelfbeschikking kunnen. Ten eerste: het beëindigen van de bezetting van 1967. Daaronder valt Gaza, de Westelijke Jordaanoever, inclusief Jeruzalem, de bezette Syrische Golan-hoogvlakte en alle sinds 1967 bezette Arabische gebieden. Twee: beëindiging van het racistisch systeem; het is niet gewoon racisme, maar gelegaliseerd, geïnstitutionaliseerd, permanent racisme dat voldoet aan de VN-definitie van apartheid. Drie: het recht op terugkeer voor Palestijnse vluchtelingen, zoals bepaald in het internationale recht. Alle vluchtelingen hebben het recht om terug te keren, op repatriëring en compensatie, net zoals bij de vluchtelingengemeenschappen van Kosovo, Bosnië, Zuid-Soedan en de Joodse vluchtelingen na de Tweede Wereldoorlog.

In dat opzicht heeft BDS geen politiek programma. Eén staat, twee staten: we nemen daar geen standpunt in als  beweging. Ieder van ons heeft zijn of haar mening daarover, maar BDS niet. Wat de oplossing ook is, voor ons moet ze de mensenrechten van iedereen en het internationale recht respecteren.

Hoe moeten we de beweging en haar werking verstaan?

BDS is vandaag een wereldwijde gedecentraliseerde beweging. Wat bedoelen we met beweging? We bedoelen veel vakbonden, verenigingen en individuen die BDS steunen en helpen met het BDS-programma om Palestijnse vrijheid, gerechtigheid en gelijkheid te bereiken. Deze losse en gedecentraliseerde beweging wordt geleid door het Palestijnse BDS National Comittee (BNC). BNC is de absoluut grootste coalitie in de Palestijnse samenleving. Ze omvat vakbonden, vrouwenorganisaties, leraren, academici, boeren, liefdadigheidsorganisaties, activistische groeperingen, kunstenaarscollectieven en politieke partijen. Omdat we volledig vrij en autonoom willen zijn en niet afhankelijk van grote financiers, promoten we vrijwilligerswerk. Zo worden we nooit een NGO die gecontroleerd kan worden.

“Wat de oplossing ook is, voor ons moet ze de mensenrechten van iedereen en het internationale recht respecteren.”

De BNC functioneert niet als een politieke partij. We bepalen de regels en de algemene strategie, maar we respecteren de context en gevoeligheid van elke internationale partner. Neem bijvoorbeeld Jewish Voice for Peace (JVP), een van onze belangrijkste en meest strategische partners in de VS en de snelst groeiende Joodse actiegroep ter wereld. Hun BDS-werk is gevarieerd. Ze voeren heel wat campagnes in de kunst, de academische wereld, en richten zich ook op het Joodse establishment in de VS, dat veelal zionistisch, pro-Israëlisch en rechts is. Alleen Jewish Voice for Peace weet hoe dat aan te pakken. Ze voeren hun eigen campagnes lokaal uit in coördinatie met het BNC, zoals al onze partners doen. Zolang er geen onenigheid bestaat met onze zogenaamde rode lijnen en principes – vooral de ethische principes – respecteren en ondersteunen we hun ruimte.

Heel soms grijpen we in. Stel dat een groep in België een campagne start tegen een winkel die eigendom is van een joodse Belgische burger die Israël steunt, dan zouden we daar onmiddellijk tegen zijn. Het ontbreekt zulk een actie aan contextgevoeligheid. Ze overschrijdt onze rode lijnen. De meningen van een individu zijn niet voldoende om hem of haar verantwoordelijk te houden. We beoordelen mensen niet op hun mening. Zelfs als we hun meningen haten. Ons doelwit is medeplichtigheid, niet identiteit.

BDS bestaat nu bijna 15 jaar. We gaan ervan uit dat de beweging veranderingen heeft doorgemaakt, alleen al omdat ze heel wat zichtbaarder is geworden?

BDS is een grassroots-beweging, en erg gevoelig voor politieke en economische veranderingen. Het is geen dogmatische beweging. Het is een zeer wendbare beweging met zeer flexibele regels over hoe campagne te voeren. Maar we houden ook rekening met hoe de andere partij tegen ons vecht. Sinds 2013-14 begon Israël BDS officieel te beschouwen als een strategische bedreiging van de hoogste orde. Met de opkomst in 2015 van de meest extreemrechtse regering in de Israëlische geschiedenis, wordt BDS aangepakt als een strategische dreiging van de eerste orde.

Sinds enkele jaren voert Israel een strategie van intensieve en erg dure propaganda, juridische oorlogvoering, anti-BDS-wetten en BDS-spionage. Twee van de drie afdelingen van de Israëlische geheime dienst — de Mossad en de Shabak — werken samen met het Ministerie van Strategische Zaken en Informatie om BDS te bestrijden. We moeten dus rekening houden met deze bedreigingen terwijl we evolueren. Bijvoorbeeld: als Israël in de VS een anti-BDS-wet wil doorduwen, hameren we op het tegenargument van de vrije meningsuiting. In de VS wordt het steunen van de boycot beschouwd als een recht op vrije meningsuiting. Dit recht wordt beschermd door de Amerikaanse grondwet. Dus door Israël met dit argument te counteren, winnen we in de VS veel steun uit de progressieve mainstream.

Geen wonder dat BDS de afgelopen twee of drie jaar veel meer mainstream is geworden. Vooral in de culturele wereld in de VS en in het Verenigd Koninkrijk. BDS wordt er beschouwd als onderdeel van het wereldwijde antiracistisch, antifascistisch verzet. BDS is zichtbaar in The Guardian, in The New York Times, in The Washington Post. Alle top muziekmedia – Hollywood Reporter, NME, Pitchfork – hebben het over PACBI en het wordt een aanvaarde kwestie in het debat binnen de muziekscene.

Het belang van het creëren en aanhouden van een momentum werd historisch aangetoond door de Anti-Apartheid Movement (AAM), de Britse organisatie die in het midden stond van de internationale beweging tegen het Zuid-Afrikaanse apartheidssyteem en die, zoals je natuurlijk weet, oorspronkelijk gekend was als de Boycott Movement. Zou je kunnen zeggen dat BDS zijn momentum, zijn omslagpunt nadert?

Wel, mensen hebben een zeer rooskleurig, selectief geheugen over Zuid-Afrika. Ze denken dat iedereen de anti-apartheidsbeweging steunde. Maar dat deden ze niet. Pas in de late jaren tachtig deden ze dat. Maar in de jaren vijftig, zestig, zeventig steunde bijna niemand de anti-apartheidsstrijd. Enkel de meest progressieve sociale organisaties steunden het ANC. De mainstream deed niet mee. Het kostte ongeveer dertig jaar om daar te geraken.

“Mensen hebben een zeer rooskleurig, selectief geheugen over Zuid-Afrika. Ze denken dat iedereen de antiapartheidsbeweging steunde. Maar dat deden ze niet. Pas in de late jaren tachtig deden ze dat.”

Wij gaan veel sneller. Omdat onze vijand veel centraler staat in de wereldpolitiek. De Zuid-Afrikaanse politiek stond niet in het middelpunt van de wereldpolitiek. Israël wel. Als Netanyahu niest, doen CNN en The Guardian er meteen verslag van. Alles gaat zo snel met Twitter en Facebook. De Israëlische lobby in de mainstream media, is niet langer onontkoombaar, omdat we sociale media hebben. Die geven ons veel meer armslag. De Tweets van BDS zijn behoorlijk populair.

Hoe succesvol is BDS in termen van concrete resultaten?

Definieer resultaten. In termen van mijlpalen of van bereikte successen? Oplijsten zou me de hele dag kosten. Onze website op bdsmovement.net geeft een overzicht van de belangrijkste verwezenlijkingen. Laat me alleen de meest recente noemen. In de afgelopen paar maanden hebben we onder andere Lana Del Rey, Lorde en Shakira hun optreden in Israël laten annuleren. En nog belangrijker, zelfs het bezoek van Natalie Portman. Ze is een Israëlische Amerikaanse, een superster in Hollywood en een zionist. Ze annuleerde haar bezoek aan Israël — waar ze een ereprijs van twee miljoen dollar in ontvangst ging nemen — uit protest tegen het optreden van Israël in Gaza. Dat heet referentiepunten. Dat vertelt je hoe de zaak aan vaart wint, hoe er zich een dynamiek ontplooit. Natuurlijk krijgen ze nog steeds Justin Bieber enzovoort, maar dat gaat alleen om geld. Israël lokt artiesten door meer te betalen dan wie ook. Deze concerten worden gesubsidieerd door de overheid, maar dan nog  lukt het haar niet altijd.

Naast de culturele sector zijn er ook grote pensioenfondsen die zich teruggetrokken hebben uit Israëlische en internationale bedrijven die betrokken zijn bij schendingen van het internationaal recht. Bijvoorbeeld: het Noorse pensioenfonds, het grootste ter  wereld, investeert niet meer in een aantal bedrijven die betrokken zijn bij nederzettingen. Hetzelfde geldt voor de United Methodist Church, de rijkste protestantse kerk in de VS. Sommige bedrijven werden op die manier gedwongen om hun investeringen in Israël te stoppen. Het telecommunicatiebedrijf Orange trok zich bijvoorbeeld terug na het verliezen van contracten en om een groot contract in Egypte te kunnen binnenhalen.

Hoe hanteert BDS deze boycotstrategieën op niveau van de consument? De boycot van Zuid-Afrikaanse producten vormde tenslotte een cruciaal en wijdverbreid symbolisch onderdeel van de internationale strijd tegen de apartheid, toch?

Vijf decennia bezetting heeft de Palestijnse economie volledig afhankelijk gemaakt van Israël. En de bezetting en kolonisatie gaat nog steeds door. Deze afhankelijkheid betekent dat je nooit een volledige boycot van Israëlische goederen in de bezette gebieden kunt verwezenlijken. Dat is onmogelijk. Dus hebben het nooit als doel voorop gesteld. Wanneer je, zoals Palestijnse consumenten die vaak enkel Israëlische producten kunnen kopen, geen keus hebt, is er geen morele verplichting. Maar dat is heel anders in België, in India of in Venezuela. In de meeste landen heb je wel een keuze. Je bent niet verplicht om Israëlische goederen te kopen, zoals avocados van Carmel, sinaasappelen van Jaffa, huidverzorgingsproducten van Ahava of  bruistoestellen van Sodastream. Je kan beslissen om die merken te boycotten. Je hoeft geen computer of printer van Hewlett-Packard aan te schaffen of een rugzak van Caterpillar.

“Naast de culturele sector zijn er ook grote pensioenfondsen die zich teruggetrokken hebben uit Israëlische en internationale bedrijven die betrokken zijn bij schendingen van het internationaal recht.”

We geloven niet in lange lijsten. We geloven niet in de opsomming van alle bedrijven die betrokken zijn bij de Israëlische schending van mensenrechten, om de eenvoudige reden dat zulke lijsten eindeloos zijn. Ze zijn niet strategisch. BDS is niet alleen principieel, maar wil ook op een intelligente manier de vooropgezette doelen bereiken. En niet enkel het eigen gelijk halen. Daarom net hebben we het over het principe van contextgevoeligheid. Partners in België – momenteel hebben we er een aantal, ze zijn kleiner en niet zo mainstream als in het VK of in de VS – beslissen zelf wat het beste is om te boycotten en wat niet.

Laten we een voorbeeld nemen. Israël stuurt een dansgezelschap van dansers met een beperking naar België voor een voorstelling. Het evenement wordt gesteund door de overheid. Pure promotie, pure propaganda. Een duidelijke schending van de BDS-richtlijnen. Gaan we onze pijlen richten op dit optreden of niet? Er is geen zwart-wit antwoord. Onze partners in België zullen het ons zelf moeten vertellen. Het heeft weinig zin om de voorstelling aan te vallen. We zullen er meer mee verliezen dan winnen. Alhoewel het volkomen legitiem is om het evenement te boycotten, is het strategisch noch logisch noch wenselijk. Er zijn betere doelwitten. We nemen voortdurend dergelijke beslissingen, telkens in overleg  met onze partners.

Het maken van dergelijke beslissingen wordt er niet simpeler op in het kunstenveld, op het culturele en academische terrein?

Niet echt. PACBI en BDS richten zich op instellingen, niet op individuen. De eerste regel is: we roepen op tot een boycot van alle Israëlische instellingen, ook van culturele en academische instellingen. Niet omdat ze Israëlisch zijn maar omdat ze medeplichtig zijn. Er is geen enkele Israëlisch dansgezelschap, muziekbedrijf of orkest dat niet medeplichtig is. Ze zijn allemaal in verschillende mate medeplichtig.

Universiteiten zijn in grotere mate medeplichtig dan sommige dansgezelschappen. Maar het dansgezelschap maakt ook deel uit van de Israëlische propaganda. We houden Israëli’s niet enkel verantwoordelijk voor het ontvangen van overheidsgeld. Laten we een voorbeeld nemen. Een Israëlische filmmaker wil een film maken. Hij of zij heeft als belastingbetaler recht op overheidsfinanciering. Dus hij of zij doet een aanvraag en krijgt subsidies om een film te maken. Zolang er geen politieke banden zijn en er geen voorwaarden verbonden zijn aan de financiering, is artistieke vrijheid gegarandeerd. Hier is geen probleem. Financiering is dus geen afdoende voorwaarde voor een boycot.

“PACBI en BDS richten zich op instellingen, niet op individuen.”

We richten ons nooit op een individu, tenzij hij of zij niet langer een individu is maar optreedt als een culturele ambassadeur van Israël. Wat bedoelen we daarmee? Dat deze persoon wordt gerekruteerd, gemobiliseerd en gefinancierd om rond te reizen en zijn of haar werk te tonen, met steun van de overheid. We maken onderscheid tussen geld voor productie en geld voor promotie. Promotie is boycotbaar. Omdat ze per definitie propagandawaarde oplevert aan Israël.

Een kunstwerk van een Israëlische kunstenaar dat zeer kritisch is voor de bezetting en dat tentoongesteld wordt op de beste Brusselse cultuurplek vormt geen probleem. Maar als het kunstwerk of de kunstenaar wordt gesponsord door de Israëlische ambassade in Brussel, dan is het propaganda. De inhoud van het kunstwerk interesseert ons niet. Het kan heel radicaal, feministisch, LBGTQ of zelfs pro-Palestijns zijn. Het wordt een doelwit vanwege de propagandawaarde die het Israël oplevert. We hanteren dus heel duidelijke regels, toch?

Er is nog een uitzondering, wat wij een boycot met gezond verstand noemen, die voorbij de PACBI-richtlijnen gaat. Bijvoorbeeld een Israëlische zangeres komt optreden in Brussel. Ze steunt openlijk de Israëlische oorlog en de moord op Palestijnse kinderen in Gaza. Doen we een oproep om haar te boycotten of niet? Volgens de BDS-richtlijnen kunnen we dat niet. Zij is een individu en ze wordt niet gesponsord of gesteund door Israël. Maar activisten kunnen haar wel boycotten. Stel dat ze een Amerikaanse of een Afrikaanse zangeres zou zijn geweest die racistische uitlatingen deed, dan zou ze  ook geboycot worden. Als een Amerikaanse zangeres in Brussel uitlatingen zou doen als “zwarten zijn dommer dan witten”, heb je BDS niet nodig om dat optreden te boycotten. Het is gezond verstand. Israëliërs bekleden geen uitzonderingspositie ze moeten net als iedereen behandeld worden. Niet beter of slechter. Als ze racistisch zijn, kun je ze boycotten, omdat ze racistisch zijn en jij antiracistisch bent. Niet vanwege BDS-richtlijnen.

Het tegenargument luidt vaak dat de culturele boycot geen mogelijkheid meer biedt voor uitwisseling tussen Israëlische en Palestijnse kunstenaars en academici. Zelfs niet als ze zich openlijk kritisch uitlaten over de bezetting en hun standpunten willen delen via publieke dialoog en creatieve samenwerkingsverbanden.

Er is geen culturele uitwisseling tussen Israël en Palestina omdat er geen Palestina is. Je bedoelt tussen Israël en zijn onderworpenen? Onder de bezetting? Onder zijn apartheidsregime? Waarom zou er uitwisseling zijn? Israel bezet en koloniseert ons. Wij zeggen: maak daar komaf mee. En dan zal er uitwisseling zijn.

We hebben een regel over normalisatie. Hier wordt normalisatie niet begrepen zoals in het westen. Daar is het een aardig woord. Wanneer landen een oorlog beëindigen, normaliseren ze de relaties. Het is een positieve term. In de Arabische cultuur is normalisatie echter een negatieve term. Normaliseren betekent hier dat je iets dat inherent abnormaal is, kunstmatig en op het eerste zicht normaal laat lijken.

“Hier wordt normalisatie niet begrepen zoals in het westen. Daar is het een aardig woord. Normaliseren betekent hier dat je iets dat inherent abnormaal is, kunstmatig en op het eerste zicht normaal laat lijken.”

Een meester-slaaf relatie is inherent abnormaal. Als je een meester en een slavin ziet kussen, is dat niet normaal. Dat is dwang. Dat is geen liefde. Er kan geen liefde bestaan tussen een meester en een slavin. Nadat de slavin weer vrij is, zal ze misschien verliefd worden op de meester. Of misschien niet. Maar dan kan ze het zelf beslissen. Maar zolang er geen einde komt aan onderdrukking, kan er geen co-existentie bestaan, . tenzij onethische co-existentie. We maken een onderscheid tussen onethisch co-existentie en wat we co-resistentie noemen. Met co-resistentie bedoelen we dat de enige normale relatie die er kan zijn tussen de meestergemeenschap en de slavengemeenschap, diegene is waarbij de meestergemeenschap bereid is om in samenwerking met de slavengemeenschap de slavernij te beëindigen. Dus, Israëliërs die samenwerken met Palestijnen om een ​​eind te maken aan apartheid, bezetting en etnische zuivering, zijn onze partners. We werken met hen samen voor co-resistentie. We co-existeren in een dynamiek van co-resistentie.

BDS stelt twee voorwaarden opdat een relatie tussen Israëli’s en Palestijnen normaal zou kunnen zijn, niet opdat die relatie zou kunnen normaliseren. De eerste voorwaarde is dat de Israëli’s alle Palestijnse rechten volgens het internationale recht respecten, wat niet onoverkomelijk is.  De tweede voorwaarde is dat de relatie zelf er één van co-resistentie moet zijn. Wat bedoelen we daarmee? Als Ilan Pappé, de beroemde Israëlische historicus, anti-zionist en BDS-ondersteuner, een Palestijnse historicus voorstelt om een ​​gezamenlijk boek over de geschiedenis van de vrouwen in Somalië te schrijven — een onderwerp dat totaal niet gerelateerd is aan Palestina — dan zouden we daar tegen zijn.  Misschien zouden we er geen campagne tegen voeren. Strategisch zouden we de andere kant op kijken. Ook al schendt het project wel onze richtlijnen omdat er geen sprake blijkt van co-resistentie. Wanneer deze twee academici over vrouwen in Somalië praten, lijkt het alsof Israëli’s en Palestijnen gelijk zijn. Maar dat is niet zo. De Israëlische gemeenschap maakt deel uit van diegenen die koloniseren en de Palestijnse gemeenschap maakt deel uit van degenen die worden gekoloniseerd en onderdrukt.  Wat met dit plaatje mis is, is namelijk dat het een zeer vals, onethisch en verkeerd beeld in stand houdt van het zogenaamd kunnen samenleven ondanks de onderdrukking. We kunnen niet samenleven in deze situatie. We moeten eerst de onderdrukking beëindigen om met elkaar te kunnen leven. Maar als Ilan Pappé en diezelfde historicus een boek zouden schrijven over de geschiedenis van de muur of over hoe je ertegen te verzetten, dan is het prima.

Sommige sceptici en tegenstanders van BDS vereenzelvigen de beweging met een al dan niet omfloerst pleidooi voor de éénstaatoplossing of binationale staat als uitweg uit het Israëlisch-Palestijns conflict.

Ons uiteindelijke doel is het beëindigen van de bezetting, het einde van de apartheid en het recht van vluchtelingen om terug te keren. We nemen verder geen positie in om verschillende redenen. Ten eerste, is het een zeer pragmatische opstelling omdat we een enorm brede coalitie zijn, we zijn de grootste coalitie in de Palestijnse samenleving. Enkel over deze drie doelstellingen zijn we het eens. Elke andere kwestie is omstreden en zeer betwistbaar. Om die ​​brede coalitie te kunnen behouden, moet je vasthouden aan de kleinste gemene deler.

Als mensenrechtenbeweging is het niet aan ons om de toekomst van het Palestijnse volk te bepalen. Het is aan de democratisch gekozen leiders, die we niet hebben. Het Palestijnse volk moet het recht hebben om voor zichzelf te beslissen. BDS richt zich op BDS. Effectieve strategische campagnes dragen bij aan de genoemde drie fundamentele Palestijnse rechten. Dat is het. Dit zal de bestaande onevenwichtige machtsverhouding rechttrekken. De ongelijke machtsverhouding tussen een kernmacht gesteund door de EU en de VS, en een onderdrukt gekoloniseerd volk dat helemaal niet zo machtig is – integendeel: extreem zwak.

Omdat BDS hoe langer hoe meer zeer succesvol is, zijn veel Palestijnen klaar om te accepteren dat dit een geweldloze seculiere, inclusieve en democratische mensenrechtenbeweging is. Ze zien hoe Israël in paniek raakt en hoe de overheid en haar hele administratie compleet gek wordt. En elk jaar tientallen miljoenen dollars uitgeeft om deze kleine mensenrechtenbeweging te bestrijden. BDS geeft de Palestijnen de trots dat er eindelijk iets werkt, wat in het verleden nooit het geval is geweest.

Om te besluiten moeten we de hardste aantijging van allemaal aan het adres van BDS aankaarten, die van…

… antisemitisme? Natuurlijk. Geen interview zou compleet zijn zonder dat. Dus waar beginnen we? Omdat BDS verankerd is in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, hebben we principieel als onze belangrijkste referentie een document over antiracisme dat expliciet zegt dat we gekant zijn tegen alle vormen van rassendiscriminatie, maar ook tegen de discriminatie van vrouwen, de LGBT-gemeenschap, zwarten, moslims, joden, noem maar op.

Omwille van deze principes, en ook vanwege de Joodse aanwezigheid in de beweging, heeft Israël heel wat moeite om het label antisemitisme op de BDS-beweging te plakken. In de VS neemt de Joodse steun voor de BDS-beweging enorm toe. Vooral onder Joodse millennials. Dit is angstaanjagend voor Israël. Terecht: zij vormen de volgende generatie Joden in de VS, dat voor deze strijd toch het belangrijkste land op aarde is.

De International Holocaust Remembrance Alliance (IHRA) heeft de definitie van antisemitisme uitgebreid tot het benoemen van Israël als apartheidsstaat, het oproepen tot een  boycot van Israël of het zeggen dat de oprichting van Israël een racistische onderneming was. Hoe kunnen die uitspraken antisemitisch zijn? Oppositie tegen een staat is toch niet antisemitisch? Meer dan veertig Joodse groepen over heel de wereld, hebben in een publieke verklaring gezegd dat ze zich volledig kanten tegen de herdefiniëring. Ten eerste omdat het de Palestijnse strijd voor rechten demoniseert. Strijden tegen Israëls onderdrukking is niet antisemitisch. Ten tweede ondermijnt ze de echte strijd tegen het echte antisemitisme. Volgens IHRA zou je kunnen vechten tegen antisemitisme en een antisemiet genoemd worden. Omdat je Israël beledigt. En aan de andere kant zou je met de antisemieten in bed kunnen liggen en niet antisemitisch worden genoemd. Bijvoorbeeld Orban, de Hongaarse premier, een zeer uitgesproken antisemiet, is de beste vriend van Israël in Europa. Trump, de beste vriend van Israël in de wereld, is een complete antisemiet, omringd door rechtse antisemieten – maar dat is prima. Je kunt nu voor de eerste keer in de geschiedenis pro-Israël én antisemitisch zijn en daar geen enkele  tegenspraak in ontwaren. In feite zijn de meeste rechtse partijen in Europa – in België, Nederland, in Oostenrijk, AfD in Duitsland, FN in Frankrijk – verenigd in hun steun voor Israël en Israël houdt van hen. Ze komen elk jaar op bedevaart naar Tel Aviv. Wie is precies antisemitisch? Degenen die antisemitische groepen in Europa ondersteunt? Of de mensenrechtengroep die tegen alle vormen van racisme vecht?

Aantijgingen van antisemitisme tegen critici van de staat Israël houden geen steek,  maar het intimideert nog steeds veel mensen in heel Europa vanwege de geschiedenis van de Holocaust. En vanwege de schuldgevoelens over de Holocaust en over wat elk Europees land deed tegen zijn Joodse gemeenschappen. Waarom zouden we Israël blijven steunen in zijn extreem racistische, soms fascistische beleid tegen Palestijnen, enkel om onze schuldgevoelens over de Holocaust te verlichten? Rekening houdend hiermee moeten we net racisme en alle vormen van genocide bestrijden: dat is hoe we ons berouw kunnen tonen voor de Holocaust.

Meer informatie

Kunstenaar Herman Asselberghs maakt films waarin hij de grenszones bevraagt tussen woord en beeld, media en wereld, cinema en politiek. (augusteorts.be)

Pieter Van Bogaert is criticus en curator. Recent publiceerde hij ‘Grand Tour 2020. Meetings across Europe on art and ecology’. (amarona.be/p)