Re/set: podiumkunstenfestivals anders

Volledig digitaal

Klarafestival trekt in maart de digitale kaart met twaalf verschillende audiovisuele projecten vol klassiekers, vergeten parels en nieuw werk zoals Songs of nature | Händel meets Henderickx. Iedereen met een internetverbinding waar ook ter wereld kan inloggen en de muziek ontdekken. Het festival heeft op die manier een veel groter potentieel publieksbereik. Tijdens de voorbereiding van het festival werkte men, ondanks reisbeperkingen, internationaal samen: er waren bijvoorbeeld verschillende live repetities in Borgerhout met een regisseur die alles in goede banen leidde via Zoom van de andere kant van de wereld. Deze manier van werken is een gangbare praktijk geworden en stelt ons de vraag: kunnen we een andere relatie opbouwen met onze omgeving post-corona? Ontwikkelen zich meer duurzame manier van werken voor de toekomst?

Hybride festivalbeleving: live èn digitaal

De omdenkoefening die heel wat podiumkunstenfestivals maken is niet min. We zien meer en meer hybride festivalbelevingen. Verschillende festivals zoeken voor de komende editie hun heil in de combinatie van live en digitale beleving. Met de eerste lockdown nog vers in het geheugen (met geannuleerde festivals en/of live captaties van festivals) wordt er nu een tussenweg gezocht. Het is een zoektocht naar het beste van twee werelden: waarbij het digitale en het live-aspect elkaar kunnen versterken. Dit past perfect in de tijdsgeest van onzekere corona-maatregelen.

(Nog) meer naar buiten: in de buitenlucht of cyberspace

In Brussel bijt Kunstenfestivaldesarts naar goede gewoonte de spits af van het festivalseizoen binnen de Vlaamse podiumkunsten. Vorig jaar werd de 25ste editie van het festival geannuleerd wegens oprukkende coronabesmettingen en de opgelegde lockdown. Het festival werd omgevormd tot drie momenten in de herfst van 2020 waarin digitale en live formats elkaar aanvulden. Die omdenkoefening zetten de organisatoren momenteel ook door in de voorbereidingen van het aankomende Kunstenfestivaldesarts: ze programmeren podiumkunsten in hybride formats waarin live performance en livestreaming elkaar versterken. Een 6-tal internationale zaalvoorstellingen werden ook preventief al verplaatst naar een later moment in juli.

Maar er is ook een tweede beweging. Om zo veel mogelijk publiek op een veilige manier te kunnen bereiken, zal er op het festival meer werk in de openbare ruimte te zien zijn. Die evolutie is er ook bij Theater aan Zee. Het festivalcentrum (en de activiteiten in en rond het centrum) had altijd al de sfeer van zwoele zomeravonden aan zee. Tijdens de volgende editie van Theater aan Zee zullen meer dan 80% van de activiteiten buiten plaatsvinden. 

Uiteraard heeft dat grote gevolgen:  van een volledig uitgebouwde zaal naar een plek waar elke kabel nog moet worden getrokken. Het vergt extra productionele ondersteuning, op- en afbouwwerk en dat kost geld. Een verlenging van de duur waarop deze podia in gebruik worden genomen, kan mogelijks de financiële kost verlichten. 

Een ander paar mouwen is het voor Het TheaterFestival, een festival dat jaarlijks de meest spraakmakende voorstellingen van het afgelopen seizoen samenbrengt. Welk afgelopen seizoen? is nu de vraag die op menige lippen brandt. De jury en organisatoren wacht de uitdaging om uit een sterk gereduceerd aanbod aan live performances een selectie samen te stellen of het format te herdenken. In volle besef dat achter gesloten deuren heel wat kunstenaars verder werken aan nieuwe creaties en wachten op een mogelijke premièredatum. Wanneer de theaterzalen de deuren weer kunnen openen is onduidelijk, en dat vormt voor een festival dat vooral zaalproducties programmeert opnieuw een stevige uitdaging. Anders dan Theater Aan Zee, met een stevige traditie in de publieke ruimte, maakt Het TheaterFestival voornamelijk gebruik van zaalinfrastructuur. Die werkwijze lijkt nu onhaalbaar. 

Oefening in weerbaarheid

In deze herdenkoefeningen zijn ook de financiële uitdagingen niet min. Hoe groot moet de afstand zijn tussen het publiek onderling, en het publiek en de performer? Wat zijn de maatregelen voor buiten-, of voor binnenlocaties? Hoe groot moet de zaal zijn? Zijn er extra kosten voor de bouw van nieuwe tribunes, en mag men consumpties verkopen? Dat alles is voorlopig giswerk. Waar er vroeger één scenario lag, worden er nu vaak meerdere uitgedacht. Niets is momenteel voor de hand liggend. 

Vooral organisaties die minder subsidieafhankelijk waren en heel wat eigen inkomsten uit drank- en ticketverkoop haalden zien door de opgelegde verminderde bezettingsgraad hun evenwichtig financieel plan teloor gaan. Alle festivals zullen in het komende jaar hun opgebouwde financiële reserves moeten aanspreken. Sommigen kunnen rekenen op middelen uit een noodfonds, voor anderen wordt de zoektocht naar alternatieve financiering ingezet. Ook de zakelijke leiders draaien momenteel overuren om het financiële plaatje rond te krijgen.

Een oefening in weerbaarheid, dat is wat de huidige situatie voor veel kunstenaars, kunst- en cultuurwerkers dagelijks inhoudt. Hoe deze oefening met zorg doorstaan, is een permanent aandachtspunt. Kunstenaars en podiumkunstenfestivals experimenteren momenteel met mengvormen tussen live en digitaal, zowel in artistieke creaties als in de opzet van de festivals. Nieuwe en publieke ruimtes worden in gebruik genomen en andere financiële modellen worden uitgedokterd. Dat deze oefening in weerbaarheid ook levensvatbare kiemen voor vernieuwing in zich draagt voor de toekomst is zeker. Welke kiemen dat zijn, dat bespreken we graag live, op één van de festivals, van zodra het weer kan en mag.