Re/set Nederland: vernieuwing na de coronacrisis?

Hoe zorgzaam is de Nederlandse overheid?

Naast een hele lijst aan noodmaatregelen hebben onze noorderburen ook aandacht voor de specifieke noden van kunstenaars/makers, zij werden immers het meest getroffen tijdens deze crisis. Daarnaast kijken ze ook naar de nieuwe realiteit onder invloed van de nieuwe coronamaatregelen. 

Het Nederlandse Fonds Podiumkunsten lanceert de ‘nieuwe makers regeling’, waarmee, in plaats van de instellingen, eerder de kunstenaars het voortouw nemen. Het is een antwoord op het ‘trickle down’ principe: kunstenaars leggen zelf relaties met instellingen en kunnen zelf een subsidie aanvragen. Ook het Mondriaan Fonds steunt kunstenaars en curatoren tijdelijk voor een werkperiode van maximaal zes maanden om de geleden schade op te vangen en te reflecteren op nieuwe projecten.

Fondsen stimuleren kunstenaars om hun publiek anders te bereiken. De tijdelijke regeling ‘balkonscènes’ van Fonds Podiumkunsten stimuleert regisseurs, acteurs, choreografen, dansers, musici, auteurs en ensembles om publiek te ontmoeten via kleinschalige live-uitvoeringen op onverwachte plekken. Het zijn de makers die deze nieuwe formats en plekken vinden en er subsidie voor kunnen aanvragen.

• Zo heeft het PRA Muziektheater een ‘dansduet op afstand’ gemaakt voor ouderen in de woonzorgcentra
• ‘Diner aan zee’ is een 25 minuten durende immersieve, komische performance langs de kustlijn van IJmuiden over kelners die wachten op hun gasten
• Poppenspeelster Janna Handgraaf gaat met ‘Oma Solo’s Visite Dienst’ langs bij mensen, op maat gemaakt voor een familie of groep
• ‘Square 2.1’ is een virtuele performance van Tall Tales Company voor bij je thuis: drie jongleurs, een beeldend kunstenaar en een warme poëtische stem nemen je mee (vanop afstand) door je eigen huis 

De cultuursector verenigt zich in de ‘Taskforce culturele en creatieve industrie’ om eensgezind in gesprek te gaan met de overheid.  Daarnaast hebben vijfenveertig beroeps- en belangenorganisaties van makers, vrije beroepsbeoefenaars en werknemers in cultuur hun krachten gebundeld in De Creatieve Coalitie. Het doet denken aan een gelijkaardige bundeling van krachten onder kunstenaars in Vlaanderen: de Artiestencoalitie. 

De Nederlandse overheid denkt ook na over vernieuwing na Corona. Met het programma innovatielabs wil minister van cultuur Van Engelshoven de sector aanmoedigen om de leerprocessen rond gebruik van digitale media, ruimtegebruik en productdifferentiatie ook na de crisis voort te zetten. 

Solidariteit

Maar ook in Nederland is de steun vanuit de overheid onvoldoende, en is er kritiek op de ongelijke verdeling ervan. Platform Beeldende Kunsten kaartte het gebrek aan van sociale vangnetten voor kunstenaars en freelance kunstwerkers via een webplatform en een infographic ‘dit zijn onze helden’. Kunstenaars en kunstwerkers worden nauwelijks meegenomen in de economische steunpakketten van de overheid.

Terwijl de cultuursector voor ons land van onschatbare waarde is en tien keer zoveel mensen werk verschaft, krijgt ze een steunpakket dat bijna tien keer lager is dan de miljardensteun die wordt verleend aan één enkel bedrijf: KLM. 

Platform BK organiseerde een specifiek online evenement: Solidarity Sessions #1. Dit evenement communiceerde alle informatie over de steunpakketten en regelgeving voor mensen die met een ‘kunstenaarsvisa’ in Nederland verblijven. 

Maar er was nog meer solidariteit binnen de Nederlandse cultuursector, ook vanuit burgers en bedrijven.

‘Kickstart Cultuurfonds’ is een unieke samenwerking tussen de private fondsen zoals Prins Bernhard Cultuurfonds, BankGiro Loterij, VSBfonds, en VandenEnde Foundation om kunstenaars en culturele organisaties in nood te steunen via snelle en flexibele aanvraagprocedures voor verschillende disciplines.

In Groningen richten de gemeente, provincie, de Kunstraad en negen Groningse culturele organisaties waaronder het Noord Nederlands Toneel, het Noorderzon Festival of Performing Arts & Society en het Grand Theatre Groningen het Snelloket cultuur op. Makers en organisaties die niet of nauwelijks kunnen genieten van de Corona-steunmaatregelen kunnen een steunaanvraag indienen van 2.500 of 5.000 euro voor een project, op voorwaarde dat er een publiek toonmoment aan verbonden was. Er werd éénmalig 170.000 euro uitgedeeld. Het doet ons denken aan de tijdelijke noodfondsen in Vlaanderen van de auteursverenigingen (Sabam, Sofam, Playright,..), of van burgerinitiatieven (SOS Relief) die beschreven werden in een eerder re/set artikel. 

Theaterwetenschapper Denise Harleman richtte in maart 2020 Collectief Kapitaal op, een soort “broodfonds plus”: een zelfgeorganiseerde vorm van basisinkomen, als actieve vorm van solidariteit. Het is gelijkaardig aan het Vlaamse onderzoeksproject Common Income van Wouter Hillaert, Leontien Allemeersch, Anna Rispoli en Thomas Decreus in Vlaanderen.

Beeldend kunstenaars ontwikkelen nieuwe modellen om ruimte, contacten, kennis en middelen te delen. De Kunstambassade in Rotterdam verenigt kunstenaars die samen studiobezoeken en lezingen organiseren, en die afspreken om een percentage op hun verkoop te investeren in een solidariteitsfonds. In Vlaanderen vinden we dit ook terug bij het coöperatieve model dat Copper&Light ontwikkelt in Leuven, of de open kunst-verkoopruimte Art Ghent van kunstenaar Ben Benaouisse. 

In de publicatie ‘Voor een Vistekaartje op de eerste rij’ van Natascha Waeyen maken meer dan 150 kunstenaars een statement over het gebrek aan be- en verloning in de beeldende kunst omdat “exposure’ reeds voldoende zou zijn”.

Kunst zoekt live publiek: kleinschalig, intiem, buiten de muren

Kunstenaars Teun Castelein en Sasja Strengholt brengen rondwandelende eenmansbloemencorso’s in Amsterdam. Wanneer je geen bezoek aan de bloemenvelden kan brengen, zijn er de mobiele performers voor jou met levende bloemstukken op straten, pleinen en bij de voordeur.

Museum Boijmans Van Beuningen maakt een drive-thru tentoonstelling. Met een elektrische auto kan je al rijdend 50 kunstwerken uit de collectie bekijken in de grote hal van 10.000 m2 oppervlakte van de Rotterdamse Ahoy.

Ook voor de beste musici werd de lockdown een periode van noodgedwongen reflectie en experiment. Musici proberen om buiten de zalen een publiek te bereiken met streaming en podcasts, maar ook met fiets-, huis- en wandelconcerten. Het platform samenuitthuis.nl is daar een mooi voorbeeld van. Via deze website kan je artiesten boeken voor een optreden bij je thuis. Of in je binnentuin, of bij de buren, als cadeautje! Dit alles voor een vaste, heldere en faire prijs via een overzichtelijke boekingsagenda.

Ekaterina Levental en Chris Koolmees produceren onafhankelijke muziektheatervoorstellingen in zakformaat. Met eigen vervoer en zonder kostbaar personeel trekken ze door het land van de ene excentrieke locatie na de andere: een boerderij, een kerk, een landgoed of een buitenfestival. Het nieuwe recept is eenvoudig: veel spelen tegen betaalbare tarieven, een verhaal dat zonder artistieke compromissen ook niet-ingewijden aanspreekt.

Bas van Putten schreef in De Groene Amsterdammer dat de muzieksector behoefte heeft aan spontane initiatieven, artistieke vrijheid en nauwere betrokkenheid van het publiek. Volgens hem is er een grotere rol weggelegd voor lokale overheden die flexibel kunnen inspelen bij de ondersteuning van veelbelovende en kleinschalige initiatieven die zorgen voor een diverse culturele “humuslaag”. Het eco-systeem heeft nood aan initiatieven van de componisten en muzikanten zelf. Er vallen soms gaten in de hechte keten tussen muziekmanagement en programmatoren. Kleinere initiatieven bieden meer kansen voor de instroom van muzikanten, en voor allianties met andere kunstdisciplines of met de amateurkunsten. Muzikanten en componisten worden minder afhankelijk van opdrachten en krijgen meer economische bewegingsvrijheid.

Reeds in mei 2020 voelde het Amsterdams Museum de behoefte om de bijzondere initiatieven en ervaringen van bewoners n.a.v. de coronacrisis te verzamelen via een online oproep en een tentoonstelling die kon bezocht worden na de eerste lockdown. Honderden Amsterdammers en Amsterdamse organisaties delen in deze tentoonstelling hun foto’s, video’s, teksten en audiofragmenten over deze periode. 

Digitale experimenten 

De Boekmanstichting biedt een overzicht van online initiatieven in verschillende sectoren. Hieronder leggen we de focus op enkele bijzondere initiatieven in de podiumkunsten. 

Het Amsterdamse theatercollectief Nineties experimenteert in de voorstelling Memento Mori met live en digitaal. De voorstelling wordt 100% live gespeeld (performance, dans, muziek, poëzie, web-art) voor een beperkt publiek, en geconstrueerd voor een (internationaal) online publiek via Zoom. Bezoekers kunnen zien hoe Memento Mori wordt gemaakt, terwijl er tegelijkertijd op de schermen te zien is wat er zich online afspeelt. De mobile green screen broadcast studio wordt opgesteld op verschillende plekken in Nederland. 

Na de voorstellingen van Memento Mori stelde Nineties deze studio beschikbaar aan andere eigenzinnige makers. Met ‘Nineties Lab’ kozen ze negen voorstellingen die verspreid over acht zaterdagen te zien waren. Hiermee willen ze het digitale theater stimuleren.

Nite Hotel is een online platform van het Noord Nederlands Toneel dat zinspeelt op Night Delivery orders tijdens de lockdown, maar dan voor kunst: “Beleef digitaal het theater thuis. Humoristisch. Aangrijpend. Dynamisch. Rauw. Eigenwijs”.

Oerol presenteert ‘Het Imaginaire Eiland’, een online festival met voorstellingen die gefilmd worden vanop één van de Waddeneilanden. Bezoekers volgen online via livestream en ontmoeten elkaar in virtuele ruimtes. Ook de Nederlandse Publieke Omroep ondersteunt de cultuursector door een alternatief podium te bieden via tijdelijke regeling. Zo krijgen makers kansen om te blijven creëren en presenteren tijdens de crisis.

Duurzaam internationaal

De coronacrisis wijst ons ook op de kwetsbaarheid van de natuur in meer en meer geglobaliseerde wereld: act local, think global is een veelgehoord antwoord. Kunstenaars en collectieven verbinden wereldwijd hun verzet en hoe ze anders werken. Het zijn vooral kleinschalige internationale netwerken die individuen, collectieven, onderzoekers en grassroots initiatieven verbindt. Green Art Lab Alliance (GALA) werd opgestart door onder andere Yasmine Ostendorf vanuit Jan Van Eyck Academie is daar een voorbeeld van.