Pilootproject #2: Over het herdenken van het ‘monument’

Opdrachtsituatie

Het Genkse stadsbestuur krijgt geregeld vragen rond de herdenking van oorlogsslachtoffers. Een vraag van vertegenwoordigers van het verzet vormde de aanleiding om van het beschermde Heilig Hartmonument hét Genkse oorlogsmonument te maken. De verwachting bij dit pilootproject is om het bestaande monument een inhoudelijke en daarmee ook fysieke ‘facelift’ te geven, die artistiek en historisch verantwoord is. Bovendien kan ook een diverse waaier van ‘betrokken’ groeperingen en omwonenden aansluiten bij het creatie- en productieproces om zo een brede gedragenheid te creëren.

Het Heilig Hartmonument is een beschermd monument (sinds januari 2014). Dat betekent dat het als dusdanig fysiek behouden moet blijven. Toevoegingen en aanpassingen kunnen enkel in overleg met het Agentschap Onroerend Erfgoed. Het monument bevindt zich voor het oude gemeentehuis aan een vrij drukke weg met auto-, fiets- en voetgangersverkeer. De werkgroep ‘Het verzet’ had een verzoek ingediend voor een apart oorlogsmonument. Het stadsbestuur besliste daarop om net het Heilig Hart Monument voor te dragen als ‘gedeeld  oorlogsmonument’ voor alle slachtoffers en nodigt de werkgroep uit om aan te sluiten bij het project van ‘transformatie’ van het Heilig Hartmonument tot een breed, gedeeld oorlogsmonument.

Pilootkarakter

Dit pilootproject kan bijdragen aan een ruimer debat omtrent de toekomst van ‘het monument’ en biedt een case voor visievorming over de relatie kunst-monument. De stad Genk heeft als opdrachtgever een ambivalente dubbelrol: enerzijds is de stad mede-stakeholder in een participatief proces waarin de aanvragers van monumenten gehoor moeten krijgen. Anderzijds is ze ook observator in dit traject, met als doel beleidsstrategieën te ontwikkelen voor een collectief draagvlak bij alle vormen van herdenken in de publieke ruimte. ​

Hoe kunnen we de wil om te eren een plaats geven in het hier en nu? Hoe de rijkdom van het verleden op toegankelijke wijze vertalen in de huidige samenleving? Hoe gestalte geven aan een identiteit waarvan de sporen in de publieke sfeer langzaam maar zeker lijken te worden uitgewist? 

DENICOLAI & PROVOOST

Kunstenaarsvoorstel

De diverse aanvragen voor monumenten in de Stad Genk werpen een licht op de complexiteit van het sociale weefsel van de stad en haar collectieve beleving. Door hier samen met mensen van vlees en bloed over na te denken en zicht te krijgen op hun nood om historische erfenissen te herinneren en te eren, kwamen de kunstenaars op het idee van een reproduceerbaar monument, dat wordt ontwikkeld in en door ontmoetingen met de levenden, in het heden.

Denicolai & Provoost kozen voor het ontwerpen van een reeks taarten en/of gebak in opdracht van en in een intense samenwerking met de verenigingen en met de banketbakkers van Genk. Een reproduceerbaar – eetbaar – ‘object’ op aanvraag, een potentiële katalysator voor ceremonies, herdenkingen of feestelijkheden, die op een manier ook de identiteit van de oorspronkelijke aanvraag in zich draagt.

De kunstenaars gingen in dialoog met zoveel mogelijk verenigingen en personen die een aanvraag voor de realisatie van een monument hadden ingediend. Ze startten vanuit de door de stad opgestelde lijst met aanvragen van individuen en groepen (vb. de Ford-fabriek, de mijnen, het verzet …). De kunstenaars onderzochten in dialoog met elk van hen wat de inzet van hun aanvraag was. Zo willen ze zo goed mogelijk begrijpen en uittekenen wat de fundamentele elementen zijn die in een visuele vertaling aanwezig moesten zijn: (plaats)namen, data, vormen, smaken, kleuren, objecten, betekenissen, symbolen, etc.

Gerealiseerd: tien taarten voor Genk

In samenspraak met tien mensen en verenigingen die een monument hadden aangevraagd bij Stad Genk kwam het kunstenaarsduo Denicolai & Provoost uiteindelijk tot de realisatie van tien verschillende taarten gekomen die elk aansluiten bij een van de aanvragers.

Elke individuele taart brengt een nieuwe interpretatie van een overgeleverd verhaal en samen bieden ze een menukaart van de lokale geschiedenis. In een fraai vormgegeven publicatie werden alle overgeleverde verhalen opgetekend, vergezeld van een bijlage met ontwerptekeningen van de taarten en de logo’s van de deelnemende banketbakkers. Het gebak kan worden besteld via een catalogus, beschikbaar bij de banketbakkers, de betrokken verenigingen, de stad, de boekhandelaars en eventuele andere distributiepunten.

De taarten zijn geen einddoel op zich maar functioneren als ‘bindmiddel’ voor privé en publieke aangelegenheden, herdenkingen en bijeenkomsten. Wat telt, is hun gemeenschapsvormend potentieel: het blijvend aanwezige vooruitzicht om anderen te kunnen uitnodigen om samen te eten, om samen te leven. Het is evenwel in geen geval een vervangende oplossing voor de al dan niet lopende procedures en aanvragen voor monumenten in de publieke ruimte.

Wie & waar?

Opdrachtgever

Stad Genk

Projectteam

Emmy Vandersmissen, cultuurbeleidscoördinator
Kristof Ruelens, coördinator Kunsten en Erfgoed
Anniek Nagels, schepen van Cultuur en Jeugd

Bemiddeling

Koen Van Syngel, bemiddelaar
Ronald Van de Sompel, artistiek adviseur

Kunstenaars

Denicolai & Provoost

Kunstbudget

€ 45.000 (€ 30.000 opdrachtgever + € 15.000 Pilootprojecten)

Adres

Hoogstraat 2-4 in Genk