Pilootproject #1: Kunst voor een nieuwe wijk

Dit project maakt deel uit van het traject ‘Pilootprojecten Kunst in Opdracht’, dat wil onderzoeken wat kunst in de publieke ruimte kan betekenen in de 21ste eeuw.

Opdrachtsituatie

Op de voormalige industriële Gasmetersite bouwt de Stad Gent een duurzame nieuwe stadswijk in een publiek-private samenwerking met partner Tondelier Development nv. Op de gesaneerde projectgrond zullen het komende decennium 530 woningen verrijzen rond een park van 2,5 hectare, met diverse publieke en commerciële functies binnen handbereik. In de overeenkomst is ook plaats voor een kunstproject in de nieuwe openbare ruimte, dat voldoet aan de visie en de praktijk zoals beschreven in de nota ‘Kunst in de publieke ruimte’ van de Stad Gent.

De opdrachtgever wil met deze kunstopdracht inspelen op de behoeften van de plek en hecht veel belang aan een procesmatige aanpak en een participatief luik in het voortraject van de vastgoedontwikkeling.

Tondelier wil geen enclave worden, maar wil de aanpalende wijken meenemen in dit ontwikkelingsverhaal. De allereerste betrokkenen op de site (nu en in de toekomst) zijn de bewoners van de wijken Rabot en Blaisantvest. Kunst wordt in deze context uitgedaagd om een belangrijke motor te zijn in de toekomstige ontwikkeling, waarbij ook duurzaamheid en innovatie belangrijke pijlers zijn, een combinatie die voor de ontwikkelaar kansen biedt voor een grotere naamsbekendheid (place marketing), een sterkere identiteit en verbondenheid met de site.

Pilootkarakter

Deze kunstopdracht, waarbij een private speler ambitieus mee aan het roer staat, kan een krachtig signaal geven dat kunst in het publieke domein niet enkel een zaak is van publieke overheden. De betrokkenheid van een private partner in de ontwikkeling van het publieke domein en de ambitie om de rol van kunst daarin op een niet-traditionele manier te laten onderzoeken door kunstenaars, biedt een inspirerend voorbeeld aan private ontwikkelaars met oog voor een maatschappelijk belang dat de eigen doelgroep overstijgt.

“Van bij de start van het Tondelierproject was het de bedoeling om een bredere visie te ontwikkelen op kunst in opdracht. Voor de Stad was het van belang om de Tondelierwijk te betrekken bij de omliggende buurten, en omgekeerd. We wilden vermijden dat Tondelier een eiland zou worden temidden van wijken die nu nog niet florissant ogen. Met een klassiek beeldhouwwerk, gefixeerd op een plaats, zou die doelstelling niet kunnen worden bereikt. We stonden dus van bij het begin open voor andere benaderingen.

“FILIP VAN DE VELDE, PROJECTLEIDER DEPARTEMENT PUBLIEKE RUIMTE STAD GENT

Kunstenaarsvoorstel

“Voor de bewoners uit de omliggende buurten, onder wie veel migranten, zijn de kunstenaars voorboden van de nieuwkomers die zich in Tondelier zullen vestigen. De kunstenaars benaderen de site als nieuwkomer, gast of vreemdeling. Vanuit die positie zoeken ze met een artistiek voorstel toegang tot de bestaande buurten en de toekomstige ontwikkelingen. Hoe vinden nieuwkomer en status quo elkaar? Zijn er voorstellen denkbaar die leiden tot een gedeeld idee van publieke ruimte?”

1. Filip Van Dingenen

In de conceptfase stelde Filip Van Dingenen de vraag of een coöperatie een geschikte vorm is. Een van de acties die Van Dingenen voorstelt (indien het oprichten van een coöperatie de uitkomst van het onderzoek zou zijn), is om alle nieuwe bewoners van Tondelier uit te nodigen om lid te worden van de coöperatie. Daarnaast wil hij ook inspelen op de sanering van de vervuilde bodem van het voormalige fabrieksterrein. In nauwe dialoog met saneringsbedrijf Aclagro en met de Ecole Mondiale (een langlopend project van Van Dingenen) wil hij door middel van een reeks workshops met geïnteresseerden een ‘helende actie’ voor dit brownfield vormgeven. Verder wil Van Dingenen samen met verschillende partners en betrokken bewoners een participatief onderzoeksprogramma opzetten rond een van de monumentale gashouders op de Tondeliersite. Daarbij staat ‘de gashouder als lege structuur’ en als mogelijke vrijplaats centraal.

2. Stijn Van Dorpe

Stijn Van Dorpe zette de ‘wiekvorm’ – de plattegrond van de binnenplaats van het toekomstige wooncomplex – op de Tondeliersite uit in krijtlijnen. Tijdens de Rabotmarkt op 21 juni 2015 werd een tombola georganiseerd, met als inzet een helikoptervlucht boven de site; de winnaars konden vanuit de lucht de plattegrond van het toekomstige wooncomplex aanschouwen. Deze oefening speelt met verschillende machtsposities en maakt verschillende perspectieven tastbaar: de fascinatie voor het planmatig creëren en schematisch ontwerpen gekoppeld aan de moderne technologie, en daartegenover de ervaring op de grond en de obstakels die zich daar aandienen – zoals de helse taak om de lijnen uit te zetten. Daarnaast speelt ook het lot een belangrijke rol (trekking van de tombola), als tegenhanger van de posities die men volgens een bepaalde orde toegewezen krijgt.​

3. Petra Stavast

In samenwerking met bestaande wijkinitiatieven wil Petra Stavast de komende jaren projecten opzetten ter nagedachtenis van Koen Blieck, een populaire pastoor uit de buurt die in 2015 onverwacht overleed. Stavast zal aan verschillende groepen vragen een activiteit te bedenken waarvan zij de uitvoering zorgvuldig zal documenteren. Deze documentatie in foto’s, video en tekst zal ze, naast een uitwerking van haar persoonlijke fascinatie voor Koen Blieck, in een reeks kunstwerken en een boek verwerken. Als onderdeel van de oefening onderzocht Petra Stavast de optie om het verbindende plein tussen Rabot en Tondelier aan de Elsstraat een naam te geven die het gedachtegoed van Koen Blieck reflecteert. Stavast polste bij bewoners en wijkinitiatieven naar ideeën hierover en ging in gesprek met het Stadsarchief van de Stad Gent.

4. Kelly Schacht

De benadering van Kelly Schacht vindt haar oorsprong onder andere in de uiteenlopende talen die worden gesproken rondom de Tondeliersite en de manieren die mensen ontwikkelen om zich onderling verstaanbaar te maken. Gesprekken worden hier gevoerd in een mengeling van Nederlands, Engels, Bulgaars, Turks en andere talen. Schacht wil naar analogie met deze dialoog een ‘gemeenschap van stemmen’ verbeelden die zaken adresseert als identiteit en ownership, verbeelding en realiteit. Ze creëert hiertoe een imaginaire wereld, waarin verschillende personages worden opgevoerd, te beginnen bij het personage Tondelier zelf.

5. Lotte Geeven

Lotte Geeven stelt met The Golden Apartment een appartement voor als bank. Investeren in vastgoed is een veilige manier om geld opzij te zetten. Niet iedereen heeft echter voldoende startkapitaal om een huis te kopen. Wat zou er gebeuren als vastgoed opgedeeld werd in kleine, betaalbare units? Met een prijs die zo laag is dat vrijwel iedereen er in zou kunnen investeren? Binnen haar oefening meet Lotte Geeven zichzelf de rol aan van makelaar. Bijgestaan door experts zoals een notaris, een architect, een vastgoedmakelaar en een econoom geeft zij vorm aan een constructie die iedereen de mogelijkheid biedt te investeren in vastgoed. Deze units – online op de markt gebracht – vormen samen een appartement van honderden verschillende eigenaren wereldwijd. De aankoop van een unit betekent dat de koper vijf jaar eigenaar is. Na deze termijn zal hij samen met alle andere mede-eigenaren het appartement opnieuw op de markt brengen en als geheel te koop aanbieden. Vervolgens wordt de winst verdeeld. Op deze wijze fungeert het mini-vastgoed als een solide investering: de units. Het zijn letterlijk aandelen in vastgoed, niet virtueel maar fysiek.

Gerealiseerde kunstenaarsvoorstellen

Het Gentse pilootproject wilde niet één kunstproject te realiseren, maar een blijvend platform worden voor kunst binnen stadsontwikkelingsproject Tondelier. Daarom werd de vzw piloot opgericht. Terwijl de kunstenaars hun ingrepen vormgeven, werden er verschillende wegen uitgetest om het platform een permanente basis te geven. De vraag hoe en met welke middelen het platform na 2019 kan worden voortgezet – de zoektocht naar een geschikt model voor een platform voor kunst bij stadsontwikkeling – is daarmee een essentieel onderdeel van dit pilootproject.

1. Filip Van Dingenen – Richtingen/directions

Van Dingenen verrichtte de voorbije jaren verschillende handelingen op de site: een feng shui workshop, een project met schoolkinderen rond windrichtingen, het volgen van het traject van de sanering tot verbrandingsoven, …

2. Stijn Van Dorpe – Building an art community

In de jaren zeventig vervaardigde kunstenaar André Cadere stokken van mathematisch volgens kleur geordende houten blokjes, die telkens met één fout verstoord werden (een omwisseling van twee kleuren). Ruim dertig jaar na Cadere maakte Audrey Cottin deze kunstwerken na in de vorm van opgerolde plastic linten van vliegengordijnen. Nog eens tien jaar later maakte Stijn Van Dorpe kopieën van deze imitaties en herstelde ze tot functionele vliegengordijnen, die geschonken werden aan bewoners van de Gentse Rabotwijk.

3. Petra Stavast – Koen Blieck

Het werk van Petra Stavast draait rond de persoon en het gedachtegoed van Koen Blieck, de begin 2015 overleden pastoor van het Rabot. Stavast documenteert in uiteenlopende media hoe er met de nagedachtenis aan de man wordt omgegaan. Op haar initiatief werd in juni 2016 het toekomstige plein op Tondelier hernoemd tot Koen Blieckplein.  Stavast bouwt in samenwerking met betrokkenen in de buurt, een filmmaker en een schrijver geleidelijk aan een archief dat de stof zal leveren voor een film en een boek. Eind 2019 verschijnt een eerste publicatie.

4. Kelly Schacht – Atlas of Assembly

De Atlas waar Kelly Schacht aan werkt bestaat uit beelden en teksten die reageren op de context van de Tondeliersite. De werken geven een stem aan verschillende personages die Schacht ten tonele voert, zoals het personage Tondelier zelf. Ook reageert Schacht op elementen uit het werk van de andere kunstenaars binnen PILOOT.

5. Lotte Geeven & Yeb Wiersma – Diffusion – Essence de Rabot

De Gentse schepen van cultuur maakte principieel bezwaar tegen het project The Golden Apartment omdat een nieuwbouwappartement verloren zou gaan voor bewoning. Als alternatief vatte Geeven het plan op een parfum te ontwikkelen voor de nieuwe wijk, Essence de Rabot.

Op zoek naar de primaire, instinctieve taal van emoties stuitten de kunstenares samen met op de rol van hormoonstoffen in het menselijk zweet die emoties naar anderen communiceren. Hiermee besloot ze samen met kunstenaar Yeb Wiersma een parfum (essence) te maken, bestaande uit een extract van het zweet van honderd inwoners uit de Rabotwijk. De kunstenaars ontwierpen voor het parfum een handgeblazen fles die een definitieve bestemming krijgt op een nog nader te bepalen locatie in het Rabot of op Tondelier. In de tussentijd is de fles in bewaring bij het Design Museum van Gent.

Wie & waar?

Opdrachtgevers

Stad Gent & Tondelier Development NV

Projectteam

Bruno Terryn, bestuurder Tondelier Development nv
Inge Verest, projectontwikkelaar Tondelier Development nv
Filip Van de Velde, projectleider Departement Publieke Ruimte Stad Gent
Kathleen Bautmans, adviseur Cultuurdienst Stad Gent

Bemiddelaar

Danielle van Zuijlen

Kunstenaars

Filip Van Dingenen
Petra Stavast
Kelly Schacht
Stijn Van Dorpe
Lotte Geeven ​

Kunstbudget

€ 120.000 (€ 100.000 opdrachtgever + € 20.000 Pilootprojecten)

Adres

Gasmetersite, Gasmeterlaan, 9000 Gent