Over de Pilootprojecten Kunst in Opdracht

Grensverleggende kunstprojecten in de publieke ruimte

Het traject leverde interessante inzichten op, maar evenzeer voer voor discussie. Niet alle betrokkenen delen bij een publieke of publiek-private kunstopdracht immers dezelfde visie. Opdrachtgever, ontwerper, artistiek deskundige, kunstenaar en publiek hebben elk verschillende prioriteiten en verwachtingen.

Het boek ‘Meer dan object’ uit 2016 bood een tussentijds verslag van het project. Eind 2018 volgde een publicatie met aanbevelingen voor de toekomst.

De Pilootprojecten Kunst in Opdracht zijn een initiatief van de Vlaamse Bouwmeester, Kunstenpunt en het Departement Cultuur, Jeugd en Media.

Verloop van het project

Opdrachtgevers aan zet

Met als baseline ‘Kunst in Opdracht – Meer dan object’ wordt een oproep gelanceerd aan overheden en organisaties met ambitieuze plannen om een vernieuwende kunstopdracht te geven voor het publiek domein. Bedoeling van de partners in dit initiatief is om doorheen het testen van nieuwe praktijken  de traditionele wegen van kunst in opdracht verlaten.

Engagement & voorbeeldfunctie

Uit 22 inzendingen worden vijf opdrachtgevers uitgekozen. Het innovatieve potentieel van hun projectvoorstel, de voorbeeldfunctie die ze als opdrachtgever kunnen vervullen en hun openheid naar een niet-traditionele visie op kunst in de publieke ruimte geven de doorslag. Net voor de zomer tekenen ze elk een engagementsverklaring. Hierin is het ambitiekader voor hun kunstopdracht opgenomen, naast de belofte om tegen eind 2017 een kunstopdracht te realiseren. 

Bemiddeling

In de aanloop naar de realisatie van een kunstwerk is de dialoog tussen alle betrokkenen van essentieel belang. Om de opdrachtgevers hierin professioneel te ondersteunen, gingen bemiddelaars aan de slag in elk project. Zij ontwikkelen een visie op de context voor de opdracht en bieden professionele inhoudelijke, artistieke en procesmatige omkadering. 

Monitoring

De focus ligt in dit traject niet enkel op de realisatie van een kunstproject. Van bij de start werd actief gekeken naar alle kansen die zich openbaarden of verborgen hielden in elke opdracht. Doelgerichte en meervoudige monitoring van elke stap in elk van de 5 pilootproject levert genuanceerde en gedifferentieerde inzichten op in de risico’s en kansen voor de kunst voor het openbaar domein in opdrachtcontext.

Meer dan object

Het sensibiliseren van opdrachtgevers in de beginfase van hun project schept ruimte voor kunstenaars. Om de ogen te openen voor de diversiteit van de hedendaagse kunstpraktijk was de baseline ‘meer dan object’ als hefboom niet onbelangrijk. Dit devies liet toe om het gesprek over de vorm van het kunstwerk uit te stellen tot het moment waarop de kunstenaarsselectie op de agenda stond. 

Kennisdeling

Tijdens het traject wordt sterk ingezet op onderlinge kennisdeling. Op een ‘meet&greet’ stellen de opdrachtgevers hun opdrachtsituaties aan elkaar voor en lichten de bemiddelaars hun visie en plan van aanpak toe. Onder de naam ‘Openba(a)r’ worden vijf avonden georganiseerd in het Atelier Bouwmeester waarop telkens de opdrachtgever, de bemiddelaar en de kunstenaars – voor zover dan gekend – in gesprek gaan met een ruimer publiek van belangstellenden. 

Pilootkarakater van het project

Meer dan object

Het openbreken van de traditie van het driedimensionale kunstwerk in het publiek domein is de eerste betrachting bij de keuze voor de baseline ‘Meer dan Object’. Het al dan niet ‘objectmatige’ is evenwel niet de enige grens die met de Pilootprojecten wordt opgezocht.

Om tal van aspecten in verband met kunst in de (semi)publieke ruimte te bevragen werden de diverse actoren die betrokken zijn bij kunstopdrachten voor de publieke ruimte uitgenodigd om met grensverleggende voorstellen voor de pinnen te komen. De opdrachtgevers zijn eerst aan zet gekomen, vervolgens de bemiddelaars en ten slotte de kunstenaars. 

Verscheidenheid als norm 

Bij de keuze van vijf opdrachtsituaties zijn tevens de verscheidenheid van de probleemstellingen, de diversiteit van de methodes, de heterogeniteit van mogelijke kunstpraktijken belangrijke criteria. Er is dus gestreefd naar een maximale variatie inzake probleemstellingen, tactieken en artistieke benaderingen. Door zoveel mogelijk oog te hebben voor even spannende als belangwekkende casussen (ingezonden door vijf opdrachtgevers), interessante strategieën (ingediend door de bemiddelaars) en innovatieve artistieke antwoorden (voorgesteld door de kunstenaars), is ernaar gestreefd om van de opdrachten ware pilootprojecten te maken rond vijf verschillende themata, die door de stuurgroep werden geformuleerd. 

Pilootaspecten 

Niet de uitvoering van de projecten staat dus centraal, maar de kansen op vernieuwing, de mogelijkheden tot verruiming van klassieke praktijken inzake kunst in opdracht. Bij elke stap in het onderzoeksproces – opdrachtformulering, visievorming, reactie van de kunstenaars – kunnen diverse ‘pilootaspecten’ worden benoemd. Naast deze reeds bij aanvang van het proces aangestipte uitdagingen zijn er echter ook andere opgedoken – ‘pilootaspecten’ die nooit als dusdanig benoemd zijn, maar waarvan de diverse actoren zich tijdens de vele werkbesprekingen en de publieke discursieve momenten bewust zijn geworden. Zulks was ook uitdrukkelijk de bedoeling van het traject: door een actieve monitoring op zoek gaan naar invalshoeken en vraagstukken. 

Uitdagingen, mogelijkheden, kansen, perspectieven

Zowel de nagestreefde als de in de loop van het proces gedetecteerde uitdagingen van de Pilootprojecten Kunst in Opdracht – in de periode tussen januari 2014 en juni 2015 – vormen het onderwerp van de tekst van Koen Brams, opgenomen in de publicatie ‘Meer dan object’. Op basis van diverse nota’s, verslagen van vergaderingen en de publieke gesprekken in het kader van Openba(a)r – vijf ‘public talks’ die plaatsvonden in Brussel in maart, april en mei 2015 – wordt de inzet van de vijf projecten geanalyseerd. De aanname hierbij is dat iedereen die zich met kunst in opdracht inlaat – opdrachtgever, bemiddelaar of kunstenaar – met een of meerdere van de hierin besproken kwesties in mindere of meerdere mate te maken krijgt.

Partners

Kunstenpunt staat ten dienste van de kunstensector in Vlaanderen en is hét aanspreekpunt voor alle muziekgenres, podiumkunsten en beeldende kunsten, zowel nationaal als internationaal. Kunstenpunt doet aan onderzoek, heeft een uitgebreide internationale werking en ondersteunt de kunstenpraktijk en het beleid. Op dagelijkse basis verzamelt en verspreidt Kunstenpunt kennis en expertise over en voor de kunsten in Vlaanderen.

Het Departement Cultuur, Jeugd en Media omvat het vroegere Agentschap Kunsten en Erfgoed dat initieel mede initiatiefnemer was voor de Pilootprojecten. 

De Kunstcel werd in 2016 overgedragen van het team van de Vlaams Bouwmeester naar het Departement Cultuur, Jeugd en Media waarmee de beleidsmaterie kunst in opdracht en kunst in de publieke ruimte werd ingebed bij Cultuur. De Kunstcel blijft het centrale aanspreekpunt voor Kunst in opdracht en kunst in de Publieke Ruimte voor Vlaanderen. 

Het team van de Vlaamse Bouwmeester bleef doorheen het traject wel initiatiefnemende partner. De Kunstcel had onder het team Vlaams Bouwmeester, sinds 1999 als hoofdopdracht het uitdagen van zowel beleid als praktijk met betrekking tot kunst in opdracht en kunst in de publieke ruimte. 

Team Vlaams Bouwmeester ontwikkelde het concept van de Pilootprojecten: een specifieke methodiek die inzet op onderzoek en begeleiding met als doel  kennisdeling en beleidsontwikkeling. De Pilootprojecten Kunst in Opdracht moeten model staan voor toekomstige ontwikkelingen op beleidsniveau en in de praktijk waarbij de artistieke kwaliteit inherent wordt aan elke opdrachtsituatie.