Naar een duurzame kunstenpraktijk: een verkenning van baanbrekende organisaties en initiatieven (2020).

Een aantal pioniers in het werkveld verdienen een eervolle vermelding, omdat hun praktijk een voorbeeld is van hoe volgehouden inspanningen tot mooie resultaten leiden.

Een eerste voorbeeld is 4AD, een muziekclub in de Westhoek met een sterk ecologisch profiel. In 1999 verving ze – als allereerste club – de plastic wegwerpbekers door recycleerbare bekers. Toen een verhuizing zich opdrong, schakelde de organisatie een versnelling hoger en sinds april 2005 gebruikt ze een kwalitatief hoogstaande infrastructuur met het hergebruik van materialen voor isolatie, opvang van regenwater, zonnepanelen op het dak en andere toepassingen.

AB brengt muziek van nu, door mensen van vandaag, over de wereld waarin we leven. Voor die organisatie is duurzaamheid de doorslaggevende factor in alle beslissingen. Sinds 2002 heeft AB het label ecodynamische onderneming van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De organisatie wil de ecologische voetafdruk om de twee jaar met vijf procent doen dalen. Elk organisatieproces komt aan bod: van een zo goed als papierloze administratie tot het in realtime communiceren van de dienstregeling van het openbaar vervoer – wat een reductie van het autogebruik door het publiek van 11% oplevert. Aan de gevel van AB hing in december 2015 een oproep om de verantwoordelijke ministers te vragen op de Klimaattop in Parijs een duidelijk commitment te geven.

bij’ De Vieze Gasten streeft via sociaal geëngageerde artistieke projecten naar een duurzame wereld waarin mensen vrij en respectvol met elkaar samenleven.

Pulse gelooft dat cultuur een motor kan zijn voor de transitie naar een sociaal-rechtvaardige en duurzame samenleving.

Gelegen in de Brugse Poort, een van de oudste volkswijken van Gent, opende de kunstenorganisatie eind januari 2007 een nieuw bijgebouw, gebouwd volgens de principes van de passiefbouw met de hulp van vrijwilligers. Ook in alle andere aspecten van de sociaalartistieke werking wordt duurzaam te werk gegaan.

Kaaitheater vraagt zich af hoe het als kunstencentrum mee kan bouwen aan een klimaat waarin engagement vanzelfsprekend wordt en waarin positieve, utopische denkbeelden ruimte krijgen; in december 2016 organiseert het in dat kader de tiende en laatste editie van Burning Ice. Het uitgangspunt is nog steeds hoe kunstenaars zich in hun thema’s en praktijken op een zinvolle manier kunnen verhouden tot de klimaatverandering en de sociaal-ecologische crisis. Kaaitheater is ook gangmaker van het internationale netwerk Imagine 2020 van elf podiumkunstenorganisaties in Europa die artistiek onderzoek naar de oorzaken en effecten naar klimaatverandering financieren met steun van de EU.

Ook vele kunstenaars zijn in hun werk en hun praktijk bewust met duurzaamheid bezig. Kunstenaar Benjamin Verdonck opende in augustus 2010 het Theaterfestival in deSingel. Geen gewone State of the Union deze keer, maar een kreet uit het hart:

Maar ieder van ons hier
kan een concrete levensnoodzakelijke bijdrage leveren
het is zo eenvoudig
dat ik dagen al loop te zweten
of ik het wel zal durven zeggen
Isoleer uw dak
rij nooit meer met de auto
stop met het eten van vis en vlees
hou op met over en weer te vliegen

Benjamin Verdonck

Zeven jaar eerder, in 2003, bracht choreografe Anne Teresa De Keersmaeker op dezelfde plaats de klimaatverandering al ter sprake: “Ik ben ervan overtuigd dat je, als je je omgeving kapot maakt, je ook jezelf kapot maakt”. Anouk De Clercq ontwierp in 2011 op vraag van de Stad Gent een monument voor de student in de vide van de parkeergarage van het Sint-Pietersplein, vlakbij de Sint-Pietersabdijkerk. Ze ontwierp een beeld dat op de metershoge muur werd geschilderd in ecologische kalksilicaatverf. 

Het duurzaamheidstraject van Kunstenpunt begon in 2008. Toen verscheen Courant 87  Een veranderend klimaat – de ecologische voetafdruk van de podiumkunsten en was er een eerste klimaatconferentie i.s.m. Kaaitheater. In 2009 werd ook de blog Kunst & Ecologie gelanceerd. Vanuit de werkgroep Ecopodia met vrijwilligers uit diverse kunstorganisaties werd een tweede klimaatconferentie (i.s.m. NTGent en STEPP) voorbereid en stroomden in 2010 een aantal leden door naar het Atelier Eco-cultuur. Op vraag van de toenmalige minister van cultuur schreef dat atelier een visietekst eco-cultuur voor het Cultuurforum 2020. In de periode oktober 2010 – september 2012 liep het project Jonge Sla, naar een duurzame kunstenpraktijk met financiële steun van het departement Leefmilieu van de Vlaamse overheid. De projectpartners ontwikkelden samen met actoren uit de kunstensector en een aantal experts verschillende instrumenten op maat van de kunstenpraktijk.

Kunstenpunt is stichtend lid van Pulse Transitienetwerk Cultuur, een netwerk van actoren uit erfgoed, kunsten, sociaal-cultureel werk, jeugdwerk en media. Pulse gelooft dat cultuur een motor kan zijn voor de transitie naar een sociaal-rechtvaardige en duurzame samenleving. Alle instrumenten en publicaties – ontwikkeld in de schoot van Jonge Sla – zijn nu via de website van Pulse raadpleegbaar. 

Pulse organiseert elk jaar een trefdag rond een specifiek thema dat is gelinkt aan een duurzame toekomst. Een dag waar het uitwisselen van inspirerende praktijken en expertise centraal staat en voer vormt voor discussie en experiment in de culturele sector.

Daarnaast zijn er nog enkele initiatieven het vermelden waard:

• Greentrack wil de ecologische voetafdruk van de cultuursector verkleinen door lokaal en stedelijk samen te werken en kennis te delen (actieve netwerken waren er in Gent (nu GKO), Antwerpen (nu AKO), Kortrijk, Brugge, Brussel (Samendurable) en Liège).
• De docenten van het grafisch atelier van de Academie voor Beeldende Kunst te Gent hebben een jarenlange ervaring met niet-toxische technieken.
• REcoEP biedt een boek, lesmodules en praktische fiches aan over duurzame podiumtechnieken, door Expertisecentrum-podiumtechnieken van RITCS.
• Kringloopexpo was een platform voor tweedehandsmaterialen van tentoonstellingen en podiumkunsten. Een initiatief van Brugge Plus met de ambitie om een rol te spelen in de recyclage van materialen.

Meer voorbeelden van duurzame kunstenpraktijken kan je vinden in de e-publicatie Jonge Sla. Voor Franstalige lezers verscheen in 2014 in samenwerking met BKO/RAB een aangepaste versie Transformations joyeuses dans un monde turbulent. In het dossier ‘Kunsten en transitie‘ vind je recente bijdragen.