Landschapstekening 2019: Muziek

De waarde van muziek is moeilijk te overschatten. Muziek inspireert, wekt emoties op en werkt als hefboom in persoonlijke ontwikkeling en in sociale interactie tussen mensen. Niet toevallig wordt er bijna altijd muziek gemaakt of afgespeeld bij gelegenheden waar mensen samenkomen. Deze tekst beschrijft de professionele sector die is ontstaan rond het maken, uitvoeren en verspreiden van muziek in Vlaanderen en Brussel. We staan stil bij de verschillende spelers in de muzieksector, bij hun functies op artistiek, economisch, juridisch en beleidsmatig vlak en bij de manieren waarop ze zich tot elkaar verhouden. Daarbij wijzen we op de verschillen die er bestaan tussen de genres, van klassiek tot metal, van folk tot geluidskunst. Vervolgens behandelen we enkele kwesties waarmee de muzieksector in Vlaanderen en Brussel wordt geconfronteerd.

Scheppend of uitvoerend

Beginnen doen we bij degenen die ervoor zorgen dat er muziek is. Hoewel het onderscheid soms moeilijk te maken is, kunnen we deze groep verdelen in scheppende artiesten — componisten, tekstschrijvers, bewerkers van tekst en muziek — en uitvoerende artiesten — zij die de werken (live) brengen en zij die deze uitvoering sturen (zoals dirigenten en koorleiders). In de klassieke repertoiremuziek voor ensembles, bijvoorbeeld, is er een duidelijke afstand tussen de componist en de uitvoerders. Binnen de pop- en rockmuziek daarentegen brengen uitvoerende muzikanten meestal werk dat gecomponeerd is door henzelf of een van de bandleden. Maar dat geldt niet voor alle popgenres.

Zo is het in hiphop gebruikelijk dat rappers zich focussen op de tekst van een nummer en van daaruit op zoek gaan naar een muziekproducer die voor de beats zorgt. In de wereld van de elektronische muziek spelen producer-dj’s een cruciale rol. Als componist creëren ze originele muziek (onder eigen naam of voor anderen). Als dj stellen ze sets samen met muziek van zichzelf en van andere producers, die ze ook kunnen herwerken tot een remix. Bij de jazz- en folkscene ligt het dan weer helemaal anders, daar nemen standards, traditionals en improvisatie een belangrijke plaats in.

Uit voorgaande blijkt ook dat het verband waarin muziek wordt gemaakt en uitgevoerd, uiteenloopt.
Sommigen voeren hun activiteiten vooral solo uit, anderen werken voornamelijk in groepsverband. Dat groepsverband kan een redelijk vaste bezetting hebben (bijvoorbeeld in het geval van ensembles met muzikanten in vaste loondienst), maar kan evenzeer wisselend zijn samengesteld (jazzcombo’s verschillen wel eens van bezetting naargelang het concert). Het gebeurt vaak dat één muzikant in meerdere ensembles of bands tegelijk actief is, al dan niet in verschillende genres.

Binnen het scheppen en brengen van muziek kunnen publieke middelen op verschillende manieren een rol spelen. Voor sommige artiesten zijn projectmatige subsidies (voor het creëren van een compositie, voor
het spelen van een concertreeks, voor de opname van een plaat etc.) of een beurs via het Kunstendecreet een belangrijke schakel in de ontwikkeling van hun carrière, terwijl zij voor het overige geen beroep doen op de
verschillende ondersteuningsmechanismen in Vlaanderen en Brussel. Voor sommige ensembles is een structurele subsidie dan weer fundamenteel om hun werking te garanderen. Binnen het Kunstendecreet zijn er momenteel 24 structureel gesubsidieerde ensembles actief (waarvan Antwerp Symphony Orchestra en Brussels Philharmonic erkend worden als Kunstinstelling), net als het orkest van Opera Ballet Vlaanderen (eveneens een Kunstinstelling). Op twee jazzensembles na (Brussels Jazz Orchestra en Flat Earth Society) zijn deze allemaal te situeren in de klassieke muziek, avant-garde of het muziektheater.

Het Kunstendecreet is uiteraard niet de enige vorm van directe ondersteuning voor scheppende en uitvoerende artiesten. Componisten kunnen bijvoorbeeld van een lokale overheid of van een (gesubsidieerde) organisatie de opdracht krijgen om een werk te maken. Daarnaast zijn in Vlaanderen en Brussel nog twee grote orkesten actief, dat van De Munt en het Nationaal Orkest van België, die op federaal niveau worden ondersteund.

Van muzikant tot publiek

De muziek van scheppende en uitvoerende artiesten komt op verschillende manieren tot een publiek, ofwel in de vorm van een live uitvoering, ofwel in opgenomen vorm (waarmee we zowel audio-opnames als partituren bedoelen). In de waardeketen tussen muzikant en publiek opereren verschillende andere soorten actoren, die we zullen behandelen naargelang hun functie in die waardeketen.

Eerst komen de spelers aan bod die betrokken zijn bij de spreiding van livemuziek. Dan staan we stil bij iedereen die een rol speelt in het opnemen en het distribueren. Vervolgens behandelen we de rechten die ontstaan bij het scheppen en uitvoeren van muziek, en beschrijven we welke organisaties die rechten implementeren en beheren. Voorts beschrijven we apart de rol van muziektijdschriften en de werking van participatieve muziekpraktijken. Tot slot wijden we nog een kort stuk aan muziekonderwijs in Vlaanderen en Brussel.

Deze onderverdeling is uiteraard niet absoluut (sommige spelers hebben een rol in meerdere circuits tegelijk), maar ze is wel een handige kapstok om de organisatie van het (professionele) muziekveld in Vlaanderen en Brussel te verkennen.

Uitdagingen

Via een sectorontmoeting in het najaar van 2018 en een online bevraging vergaarde Kunstenpunt tal van reacties uit de Vlaamse muzieksector over kwesties die leven in het veld:

• Een duurzame loopbaan uitbouwen in de muziek: een groeiend aantal muzikanten, technologische ontwikkelingen en gatekeeping
• Speelkansen in binnen- en buitenland: hindernissen om live door te groeien
• Wijzigende machtsverhoudingen in het muziekveld
• Belangenbehartiging: tegenstrijdige belangen binnen de sector

We bundelen deze kwesties en koppelen ze aan wat we weten uit bestaand onderzoek. Lees hier het stuk uitdagingen in de muziek.