Kroniek Publiek: De kunst van het feesten

Kunst zkt. Nightlife. 

Het is opvallend hoeveel voorstellingen en kunstwerken momenteel refereren aan of zich ontpoppen tot een feest. 

Zo creëerde Voetvolk tijdens de lockdown Into The Open (2020), een broeierige concert-performance. Muzikanten en dansers gaan volledig los op energetische krautrock en creëren zowel op als naast de scène de voorwaarden voor een feest. Wie wil kan zo het podium op. “Let’s trance!” is hun uitnodiging aan het publiek dat de ene keer heupwiegend toekijkt en de andere keer mee het feest induikt.

Voor Lisbeth Gruwez en Maarten Van Cauwenberghe – bezielers van Voetvolk – is Into The Open niet alleen de ideale gelegenheid om te feesten, maar ook een goede manier om concertgangers kennis te laten maken met het potentieel van dans en zo een nieuw publiek aan te trekken. 

Marco Torrice vermengt in Melting Pot (2021) verschillende dansstijlen zoals hiphop, freestyle, krump, vogueing … tot een show die het midden houdt tussen performance, jam en party. Lieselot Siddiki en Jarne Van Loon creëerden tijdens hun dramaopleiding aan KASK de voorstelling Nachtzwemmen (2021). Ze kondigen het aan als een feest vermomd als voorstelling, of een voorstelling vermomd als feest. 

Nachtzwemmen wordt door onderzoeker en dramaturg Kristof Van Baarle omschreven als “een soort nightliferevue waarin alles wat zovele jongeren gemist hebben, samenkomt: de excessen van het uitgaan, de bijzondere figuren en ontmoetingen, de erotiek, de seks, de energie die je krijgt van muziek en samen dansen” (Etcetera 171). 

Elk an sich zijn de voorstellingen doordrongen van een verlangen naar feest, samenzijn en zelfexpressie. Qua vorm verlaten ze de geijkte theatrale kaders en spelen volop leentjebuur bij nightlife. Charlotte De Somviele en Simon Baetens noemen deze tendens van feesten op en naast de scène “de theatrale partytrend” (Etcetera 171).

Festivals en kunstenorganisaties maken al langer de combinatie tussen nachtleven en kunst. Bâtard en Kunstenfestivaldesarts verweven hun festivals met een nightlife programma, dat een breed publiek samenbrengt tijdens feestelijke avonden. Op het einde van Museumnacht verzamelt kunstminnend Gent in de foyer van S.M.A.K. om er samen de nacht in te gaan.

Het museum experimenteert ook met manieren om een nieuw publiek aan te trekken, bijvoorbeeld door avonden te organiseren met geluidsperformances of elektronische muziek: “R.A.V.E. wil een eerste connectie maken met first timers door hen uit te nodigen de museumruimtes in een ander licht te ontdekken.”

Voor minder gevestigde organisaties is het nachtleven een uitgelezen manier om hun organisatie op de kaart te zetten, een breder publiek kennis te laten maken met hun plek, een community samen te brengen en via drank- en ticketverkoop extra inkomsten te genereren voor de werking. 

Nightlife zkt. Kunst? 

Ook in de totaalbeleving van het nachtleven vinden de kunsten hun weg. Het nachtleven flirt met de beeldende en audiovisuele kunsten. Tijdens de lockdown werd de technoclub Berghain in Berlijn een tijdelijke exporuimte: Kunst im Klub. In dezelfde stad organiseerde nachtclub/platenlabel Tresor in de zomer van 2022 een kunstexpo naar aanleiding van hun 31-jarige bestaan, iets wat discotheek Fuse in 2021 deed in eigen land.

Ook Funke in Gent presenteert zichzelf als een bar, een kunstruimte en een club. Op de tweede verdieping van het pand vind je Funke Arts Space waar beeldend werk tentoongesteld: “Free entrance and open during bar hours (18h – 23h).” De tagline van C12 – de Brusselse club onder het Centraal Station – is ‘art & music’. Hun programmatie bestaat uit concerten, kunstinstallaties, clubavonden en expo’s. Beeldende kunsten, audiovisuele installaties en immersive audio experiences worden in deze nachtclubs parallel aan nightlife events geprogrammeerd. 

Alom bekend is Burning Man en de community van kunstenaars, creatievelingen en feestvierders die elk jaar de woestijn van Nevada intrekken voor een 9-daags DIY surrealistisch festival. De selectie van kunstwerken die op het festival getoond worden, gebeurt door de Black Rock City Honoraria arts grants. 

Dichter bij huis investeert Tomorrowland sinds 2014 in permanente publieke kunstinstallaties in het Provinciaal Recreatiedomein De Schorre, waar jaarlijks duizenden feestvierders samenkomen. Op die manier wil het festival iedereen het hele jaar lang laten genieten van het unieke landschap van de plek. De projecten worden geïnitieerd door het creatieve team achter Tomorrowland, dat per project nauw samenwerkt met een internationale schare kunstenaars. 

Zo onthulde Tomorrowland in 2022 The Stairway To Unity, een 60 meter lange handgemaakte mozaïektrap aan het natuurlijke amfitheater van de mainstage. Het is de derde permanente publieke kunstinstallatie van Tomorrowland in De Schorre, na de One World Bridge van Arne Quinze in 2014 en het Magische Trollenbos van Thomas Dambo in 2019. Thematisch staan de werken telkens voor verbinding en gemeenschapvorming. Ze geven mee vorm aan de identiteit en de sfeerschepping van het festival. 

Ook festivals zoals HORST Arts en Music nodigen kunstenaars en architecten al van bij aanvang uit om de identiteit en sfeerschepping van het festival mee te creëren. “Met HORST willen we herdenken wat een festival kan zijn en daarbij een jonge doelgroep in contact brengen met kritische beeldende kunst”, vertelt organisator Mattias Staelens ons. De muziekpodia en dancefloors worden telkens (her)ontworpen door kunstenaars en architecten en creëren door hun ruimtelijke ontwerp mee de atmosfeer die eigen is aan HORST. 

“We willen herdenken wat een festival kan zijn en daarbij een jonge doelgroep in contact brengen met kritische beeldende kunst.”

Mattias Staelens, organisator HORST Arts en Music

Samen met het festival loopt ook de vernissage van een op zichzelf staande expo op dezelfde site. “We willen de kunst niet ten dienste van het festival stellen maar de ruimte en context geven die het verdient”; zegt Staelens. “Daarom creëerden we de autonome context van een expo die drie maanden na het festival nog loopt en nog omkaderende evenementen heeft. In het festival ontmoeten de twee elkaar. Drie maal per dag voorzien we tijdens het festival een rondleiding door de expo.” 

Voorafgaand aan het festival worden telkens ook educatieve ateliers georganiseerd waarbij de organisatoren samen met een geïnteresseerde community het festival, de scenografie en de tentoonstelling uitdenken en uitwerken. 

Escapisme of utopie?

“Wanneer de fluorescerende lampen in de ene na de andere kantoorruimte uitgaan, gaan de speakers, laserlampen en rookmachines van een handvol clubkelders en openluchtraves aan.  De dansvloer vertegenwoordigt een verademing van een wereld  die steeds meer draait om productiviteit en competitie, imago en hyper-individualiteit.”

journalist Romano Santos in VICE

Waarom flirten de kunsten met nightlife? Volgens Kristof van Baarle (Etcetera 171) gebeurt het enerzijds om nieuwe publieken te bereiken, maar anderzijds als alternatieve tijd en ruimte naast de dagelijkse gang van zaken. Het festieve, die party atmosfeer zegt misschien wel iets over de toestand van het hele maatschappellijke bestel vandaag: is het opkomen van nightlife elementen in de podiumkunsten een vorm van escapisme, een ontsnappen aan de maatschappelijke druk op onze schouders? Functioneren kunst en nightlife als een uitlaatklep en/of veilige ruimte om even aan de werkelijkheid te ontsnappen? Een roes of overgave die wordt opgezocht met of zonder middelengebruik. En is dat dan een probleem? 

“Dat is misschien wel de kern van de zaak van de feestvoorstellingen van het voorbije jaar: feesten, festivals en voorstellingen zijn momenten waarop gedeeld plezier telkens weer een bron van energie wordt om met de moed der wanhoop te blijven kijken naar utopische horizonten.” (Kristof van Baarle, Etcetera 171). Het performatieve feest als veiligere ruimte om een andere werkelijkheid te verbeelden.

Community(-led)

Kan de combinatie van kunst en nightlife de huidige maatschappelijke orde uitdagen? Festivals en events die kunst en nightlife combineren willen vaak verder gaan dan het louter doen bewegen van het publiek. Ze experimenteren met vormen van samenzijn en creëren zo soms een tijdelijke tussenruimte. Kunst helpt om die tussenruimte te verbeelden wanneer creatieve processen niet louter functioneel worden ingezet. 

Larry Harvey, oprichter van Burning Man, pende ooit de 10 principes van Burning Man neer waarin de nadruk ligt op radicale inclusie, bijdragen en decommodificatie, (zelf)expressie, community, burgerschap, ecologie … Het festival wil de voorwaarden scheppen om tijdelijk een andere werkelijkheid te verbeelden dan onze kapitalistische maatschappij. Maar met 70.000 deelnemers die steeds meer geld neertellen voor een ticket voor “the hippest party around” lijkt het moeilijker om die maatschappelijke waarden te blijven verdedigen en gaat het karakter van het festival als alternatieve, antikapitalistische ruimte verloren.

Opvallend veel festivals en nightlife events verwijzen in hun missie en communicatie naar de vorming van een (tijdelijke) gemeenschap. Het publiek neemt een centrale rol in het creëren van die community, net als de kunstenaars die erbij betrokken zijn. Er gaat veel aandacht naar hoe kunst en nightlife een veilige ruimte kunnen zijn voor een breed publiek, welke omgangsvormen dat vraagt, en hoe kunst die mee kan faciliteren. 

Decoratelier en HORST Arts and Music Festival organiseerden vorige herfst zelfs symposia en workshops rond de sceno­grafie, community en veiligheid van de nachtclub. En ook de kunst waarmee je in aanraking komt (van interactieve performances tot beeldende installaties en scenografie) staat vaak in het teken van die gemeenschapsvorming. 

Extra interessant wordt het wanneer het publiek niet alleen uitgenodigd wordt voor het feest, maar ook deel is van de community die het event vormgeeft. Waking Life festival in Crato (Portugal) is zo’n sterk gemeenschapsgedreven initiatief: “We’d like to highlight that this isn’t a ticket to a show, instead it is an entry into a week-long, psychedelic, community-led celebration. Transforming passivity to engagement, consumption to creation, bystanding to deep-diving – the spaces for new world-building await.” 

“Wij zetten geen event op om te beleven als toeschouwer, maar een canvas dat ingevuld wordt door iedereen die deelneemt, in welke vorm dan ook”, stelt Jens Van Ruyskensvelde, één van de initiatiefnemers.

Het festival bestaat uit heel wat open formats die via een open call grotendeels ingevuld worden door de community en die de organisatoren dan realiteit proberen te maken. Er zijn tijdens het festival ook Creative Camps waar deelnemers hun eigen ideeën kunnen uitwerken; een van de podia biedt ruimte voor reflectie, contemplatie, dialoog, leren, voelen, ontwikkelen … Kortom, iedereen kan zich engageren om mee te bouwen aan het gemeenschapsgedreven feest dat Waking Life wil zijn. 

En de markt? 

De flirt tussen kunst en nightlife is met een aangroeiend publiek in de festival- en eventsector alvast een succes. En dat ontgaat ook het oog van de (city)marketeer niet. Die ziet in de kleurrijke events een belangrijke publiekstrekker voor de lokale economie. Denk aan de vliegtuigen vormgegeven in Tomorrowland-thema, die reizigers overal ter wereld eraan herinneren dat het festival maar een vlucht verwijderd is. 

Een bruisende kunsten-, festival- en nightlifescène brengt mensen van overal ter wereld samen. Maar hoe kan je groeien in publiek zonder te sterk onderhevig te worden aan de principes van de markt? En in hoeverre staat financiële en publiekswinst de creatie van een alternatieve ruimte in de weg? Het is een moeilijke evenwichtsoefening om als initiatief trouw te blijven aan je gemeenschapsgedreven visie en te kunnen overleven in een marktgedreven bestel dat vooral gericht is op het individu. De discussies of Burning Man nog trouw is aan zijn oorspronkelijke waarden of verworden is tot een elitair event voor een instagramgeneratie zijn daar een mooie illustratie van.