Hoe wpZimmer werkt aan eerlijke en meerstemmige organisatie- en bestuursmodellen

wpZimmer is een plek die al vele identiteiten heeft gekend. Wat begon als een festival voor dans in Antwerpen werd in 2001 verankerd tot een professionele kunstenorganisatie met een vaste stek in de Seefhoek. Door de jaren heen ontpopte de residentieplek zich tot een belangrijke werkplaats voor ontmoeting en ontwikkeling. 

De afgelopen twee jaar experimenteerde het nieuwe artistieke team met de transformatie van wpZimmer in een zogenaamde learnscape: een “landschap van leren”. Met de ideeën van Governance of the possible in het achterhoofd trachten we een plek te creëren waar we leiderschap en kennis delen, en waar eerlijke praktijken en wederkerigheid tussen kunstenaars en kunstwerkers zich ontwikkelen. 

Net zoals vele andere artistieke organisaties staat wpZimmer voor grote uitdagingen. Terwijl er steeds harder gewerkt moet worden om structurele en financiële ondersteuning te krijgen, groeit het aantal kunstenaars die productionele of zakelijke begeleiding zoeken. 

Bij de pogingen om aan deze noden te voldoen, ontstaan er dikwijls onevenwichtige verwachtingen over het werk dat individuen moeten en kunnen verrichten. Chronische prestatiedruk en overwerk zijn de realiteit voor zowel kunstenaars als kunstwerkers. 

Dit alles gebeurt bovendien in een samenleving die dringend de eigen ecologische impact onder de loep moet nemen en zich meer zou moeten openstellen voor diverse stemmen en levenservaringen. 

Door de structuren van onze interne werking onder de loep te nemen, probeert wpZimmer een permanent leerveld te worden waarin kennis kan vloeien tussen en met andere organisaties en kunstenaars.

Leren een meerstemmig team te worden

“We geloven in de transformerende kracht van deze dialogen en samenwerkingen, in het bouwen van een structuur op basis van de menselijke en niet-menselijke relaties die we onderhouden. Ons doel is om samen een affectieve – in plaats van een effectieve – infrastructuur uit te bouwen.” (uit: Governance Of The Possible)

Een paradigmawissel binnen een organisatie kan pas als ook de structuren van het bestuur, het intern functioneren en de verdeling van macht mee veranderen. Het is in hoe we werken dat we onze ethische waarden concreet maken.

De afgelopen twee jaar werkten we aan een shared governance-model binnen het team van wpZimmer. Dat managementmodel kan in verschillende werkdomeinen toegepast worden, van private bedrijven tot publieke instituten. 

Het gaat uit van het democratisch principe dat beslissingen samen met alle medewerkers worden genomen, en niet top-down. Het principe van shared governance probeert dergelijke hegemonische praktijken te beperken en is in essentie een tool om medewerkers te empoweren.

In de eerste plaats vond er in 2019 een organische wissel plaats van een traditionele werking tot een gedeeld leiderschap. Helga Baert aanvaardde de eindverantwoordelijkheid over de organisatie als artistiek en zakelijk leider, maar niet de hiërarchische autoriteit. Zo ontstond een driekoppig artistiek-curatorieel team samen met Gosie Vervloessem en Ingrid Vranken. 

Op die manier werd er gekozen om kunstenaars mee de richting van de organisatie te laten bepalen. Gosie Vervloessem liep al meerdere jaren een traject als kunstenaar bij wpZimmer en raakte vanuit die ervaring betrokken bij het artistieke leiderschap van de organisatie. Zo proberen we wpZimmer niet enkel een organisatie vóór, maar ook dóór kunstenaars te maken. 

De meerstemmigheid beperkt zich niet tot het artistieke team. Ook de andere medewerkers worden actief betrokken bij het ontwikkelen van onze visie en het programma. Het decentraliseren van de beslissingsprocessen was daarin een belangrijke stap. 

Decentraliseren betekent niet dat iedereen bij elke beslissing betrokken wordt, maar wel dat er vertrouwen en autonomie wordt gegeven, zodat beslissingen op de meest geïnformeerde en betrokken manier kunnen genomen worden door zij die er belang bij hebben.

We nemen beslissingen die ‘goed genoeg zijn voor nu’ en ‘veilig genoeg zijn om te proberen’. Alle stemmen worden betrokken via een proces dat specifieke stappen volgt om tot ‘consent’ of overeenstemming te komen.

Ook kunnen medewerkers rollen aannemen die buiten hun basisfunctie binnen de organisatie vallen. Zo werd de laatste editie van ons project Topos gecureerd door productiemedewerker Dušica Dražić, die naast haar rol binnen wpZimmer ook een onafhankelijke artistieke praktijk heeft.

Gedeeld leiderschap en horizontaliteit brengen nieuwe kernvragen met zich mee die de identiteit van een organisatie mee bepalen. Naast leren om aandachtig naar elkaar te luisteren, moeten we soms ook leren omgaan met minder efficiëntie. Veel stemmen betrekken betekent bij momenten ook meer overleg, meer tijdsinvestering, meer emotionele arbeid. Blijven weerstaan aan het verlangen naar efficiëntie is ook een leertraject, zowel voor de organisatie als voor iedere medewerker op zich.

Ruimte voor nieuwe ontwikkelingspraktijken

“In dit nieuwe paradigma, dat geworteld is in sociale rechtvaardigheid, kunnen eerlijkere manieren van samenwerken ontstaan met respect voor de meest kwetsbaren in onze samenleving. Met aandacht voor een breed scala aan wereldbeelden, ervaringen en perspectieven kunnen we werken aan nieuwe verhalen, gezamenlijke doelen en vormen van samenwerking zonder competitie.” (uit: Governance Of The Possible)

In de vroegste jaren van de werkplaats werkten we per periode telkens met één resident die ondersteuning kreeg op artistiek en productioneel niveau, onder andere via een coproductiebudget. Vanaf 2006 ontwikkelde de werking zich over twee sporen: een residentiewerking en een trajectwerking. 

In de trajectwerking begeleiden we kunstenaars op lange termijn om hun loopbaan mee vorm te geven. Daar zijn duurzame relaties uit ontstaan met bepaalde kunstenaars, zoals bijvoorbeeld met Gosie Vervloessem die vandaag deel uitmaakt van de artistieke leiding.

De residentiewerking hebben we de voorbije tijd herdacht. We kiezen ervoor om steeds meerdere residenten tegelijk in huis te hebben, en maken ontmoeting en kruisbestuiving mogelijk dankzij gezamenlijke feedbackmomenten. Zo willen we de learnscape openen naar de kunstenaars die bij wpZimmer betrokken zijn en een gemeenschap creëren. We experimenteren daarvoor met collectieve formats zoals Topos en Last Month Tonight.

Voor de collectieve Topos residenties nodigen we een groep kunstenaars uit om gedurende drie weken samen te reflecteren en praktijken te delen rond een bepaalde thematiek. Tegelijk is er ook ruimte om aan een eigen onderzoek of project te werken. 

Onder de noemer Last Month Tonight brengen we tweemaandelijks de voorbije residenten samen om een vraag, een praktijk, een tekst … te delen, met ruimte voor feedback. Al deze ingrepen gaan uit van informaliteit en ‘soft curation’: met zachte hand de contexten scheppen waarin uitwisseling en samen leren mogelijk worden. Daarbij staat expliciet het verlangen voorop om het proces en de kwaliteit van de ontmoeting boven het resultaat te stellen.

Mobiliteit van kennis en lokaliteit

Als internationaal georiënteerde werkplaats was het noodzakelijk dat we onze visie op mobiliteit en lokaliteit onder de loep namen. Vanuit ecologisch standpunt kunnen er vraagtekens gesteld worden bij het internationale ‘residentie hoppen’, een praktijk waar wij ook mee deel van uitmaken. 

We vroegen ons af wat er precies mobiel moet zijn en hoe we kunnen bijdragen aan een mobiliteit van kennis, waarbij we noch voorbij gaan aan de ecologische impact van het reizen, noch aan het privilege dat mobiliteit mogelijk maakt. 

Tegelijk bevinden we ons in een erg specifieke buurt, de Seefhoek in Antwerpen: een buurt met meer dan 100 nationaliteiten, maar ook een buurt waarin velen slechts kort verblijven en waar de precariteit zichtbaar is. 

We riepen de TOPOI in het leven als experimenteergrond waar we mobiliteit van kennis en lokaliteit verkennen. De TOPOI zijn thematische, gecureerde, collectieve residenties waarbij een groep internationale kunstenaars voor langere tijd samenwerkt. Vertrekkend vanuit hun individuele praktijken zoeken we naar wat we samen kunnen doen. 

Tools en inzichten worden gedeeld in collectieve werksessies, en de autonome praktijken worden verrijkt door individuele werkmomenten. Een voorwaarde van de residentie is om een lokale verbinding te zoeken en deelmomenten te creëren. Zo werd er tijdens de laatste TOPOS On mobilisation een People’s Evening School opgericht waar buurtbewoners uitgenodigd werden om kennis uit te wisselen. 

Met bovenstaande initiatieven onderzoeken we de betekenis en mogelijkheden van collectief onderzoek, samenwerking, kennisdeling en auteurschap in fluïde verbanden. Kunstenaars komen terecht in een context waar ze de rijkdom van een andere praktijk kunnen leren kennen en integreren in hun eigen ontwikkeling. 

We willen fijngevoeligheid niet uit de weg gaan, maar actief opzoeken in een tijd waarin dit niet vanzelfsprekend is. wpZimmer blijft als learnscape leren dat vooruitgang boeken vooral betekent dat verandering omarmd moet worden als een voortdurend proces en niet als vooropgesteld doel.