De organisatie- en bestuursmodellen in de kunsten zijn vaak gebaseerd op artistieke excellentie. Ze houden uitsluitingsmechanismen, onderlinge competitie en ongelijkheden in stand.
Onder de noemen ‘Governance of the Possible’ doen enkele onderzoekers een oproep én een voorstel voor eerlijkere manieren van organiseren en besturen in de kunsten. Dat kan volgens hen door een nieuw paradigma te omarmen van gedeelde verantwoordelijkheid en collectieve actie voor rechtvaardigheid.
Dit artikel sluit aan bij het traject A Fair New World waarin Kunstenpunt op zoek gaat naar ideeën die onze nieuwe werkelijkheid fair en solidair vormgeven.
Deze tekst werd geschreven in het kader van RESHAPE, een onderzoeks- en ontwikkelingsproject (2018-2021) waarin kunstenaars, kunstprofessionals en organisaties op zoek gingen naar nieuwe organisatiemodellen en alternatieve manieren van werken in de kunsten.
Helga Baert (kunstwerker bij wp Zimmer uit België), Martin Schick (kunstenaar en activist uit Zwitserland) en Sam Trotman (coördinator Scottish Sculpture Workshop uit Schotland) ontwikkelden met “Governance Of The Possible (GOT)” een voorstel voor actie om tot eerlijkere bestuursmodellen te komen binnen de Europese kunsten.
Dit is een vertaalde en ingekorte versie van hun uitgebreide verslag dat je kan nalezen op de site reshape.network (in het Engels).
De cultuursector is – net als de westerse samenleving – gebouwd op principes van de uitbuiting van mens en natuur. De toegang tot cultuur is ongelijk verdeeld, het veld is erg competitief, vergoedingen worden alsmaar kleiner, van makers wordt permanente zichtbaarheid verwacht, enzovoort.
Ook de bestuurs- en organisatiestructuren in de kunsten zijn van die principes doordrongen, opgesteld om verantwoording af te leggen aan subsidiënten, financiers en bestuursraden eerder dan de artiesten en gemeenschappen die ze dienen.
Doorgaans dienen zij het concept van ‘artistieke uitmuntendheid’; een westers idee dat veel vormen van kunst uitsluit, individuele hypermobiliteit veronderstelt en enkel bereikbaar is voor wie kan reizen (visa), het juiste staatsburgerschap geniet, geen zorgtaken moet opnemen en/of financiële middelen heeft.
Hoe kunnen we deze praktijken ‘uitmuntend’ noemen als ze ongelijkheid in stand houden?
Veel van deze kwesties, zoals bijvoorbeeld de Black Lives Matter-beweging, de klimaatcrisis en de uitwassen van het neoliberalisme – worden aangekaart in artistieke programmaties. Er wordt evenwel weinig gezocht naar alternatieve structuren en beheersvormen, die échte verandering op gang kunnen trekken. Zijn er dan geen alternatieven denkbaar?
‘Governance Of The Possible’ staat voor een drastisch heruitvinden van bestuursperspectieven en operationele logica’s.
Daarvoor moeten we vertrekken van eenparadigma, gebaseerd op een cultuur van gedeelde verantwoordelijkheid en collectieve actie voor het voortbestaan van al wat leeft, van vrijheid en van rechtvaardigheid.
In dit nieuwe paradigma kunnen eerlijkere manieren van samenwerken ontstaan met respect voor de meest kwetsbaren in onze samenleving. Met aandacht voor een breed scala aan wereldbeelden, ervaringen en perspectieven kunnen we werken aan nieuwe verhalen, gezamenlijke doelen en vormen van samenwerking zonder overmatige competitie.
We kijken naar manieren om de culturele sector te hervormen door te luisteren, een stap opzij te zetten en die stemmen centraal te stellen die in het huidige systeem worden gemarginaliseerd.
We onderzoeken vormen van organisatie en bestuur die meerstemmigheid laten bloeien en uitbuiting of toeëigening proberen te vermijden.
Dat betekent dat we niet langer streven naar artistieke uitmuntendheid waarmee subsidiënten en instellingen ons bestaansrecht beoordelen en honoreren; we zijn niet langer hypermobiel, streven niet naar het representeren van een natie en vermijden praktijken en processen waarbij we bondgenoten als rivalen moeten beschouwen.
GOTP stelt een wereld voor waarin zorgen zoals het gevecht voor banen of voor het voortbestaan van culturele organisaties wegvallen, wat ruimte schept om te herdenken.
GOTP is geen nieuw model, noch een heldere lijst met richtlijnen. Het is een oproep om uitsluitende mechanismen te erkennen, bloot te leggen en er komaf mee te maken.
GOTP experimenteert met relaties gebaseerd op vertrouwen. We beginnen bij de mensen rondom ons. We proberen hun behoeften te begrijpen. We observeren. We geloven in de transformerende kracht van deze dialogen en samenwerkingen, in het bouwen van een structuur op basis van de menselijke en niet-menselijke relaties die we onderhouden. Zo werken we naar een “magische” verbinding toe: met de wereld en met elkaar. Geen ‘fairness’ (eerlijkheid) in bestuur zonder ‘fairyness’ (feëriekheid)
Het doel is om samen een affectieve – in plaats van een effectieve – infrastructuur uit te bouwen.
We roepen instellingen, kunstfinanciers, regeringen en kunstenaars op om deel te nemen aan een paradigmaverschuiving van het overleven van het individu naar het collectieve overleven van allen, geworteld in sociale rechtvaardigheid.
Onderstaande vragen kunnen daarbij een startpunt vormen voor het observeren, voelen, discussiëren en formuleren van een collectief antwoord.
Velen zijn
Waarden delen
Wortelen (‘rooting’) en verbinden
(Her)Bronnen
Evaluatie
Fair(y)ness
Ont-projecten
Hoe eindigen
Hoe beginnen
De volgorde van deze punten maakt een organisch proces mogelijk naar een rechtvaardig(er) collectief bestuur. Het laatste punt geeft het cyclisch karakter van dit proces aan. Je kunt op een ander punt of een ander moment inspringen en opnieuw door de vragen navigeren.
Helga Baert geeft richting aan het meerstemmige artistieke team van wpZimmer om een ruimte te worden die formele en informele relaties van uitwisseling, zorg en verantwoordelijkheid herbergt en artistieke ontwikkelingsprocessen bevordert; we willen bij de wortel meerstemmig zijn. Hier lees je hoe wpZimmer werkt aan eerlijke en meerstemmige organisatie- en bestuursmodellen.
Martin Schick werkt als kunstenaar in cultureel management. Voor blueFACTORY, een publiek-private innovatiewijk, ontwikkelt hij een cultureel concept geïnspireerd op Social Permaculture. Met TRNSTN bouwt hij mee aan een sectoroverschrijdende organisatie met een dynamisch bestuursmodel gebaseerd op het model van holacratie, een besturingsmodel voor organisaties dat afstand neemt van traditioneel top-downmanagement en autoriteit verdeelt over alle medewerkers in de organisatie.
Sam Trotman is directeur van Scottish Sculpture Workshop (SSW) in Aberdeenshire, Schotland. Ze werkt momenteel samen met het team van SSW en een reeks kunstenaars, lokale gemeenschappen en partners om collectieve bestuurspraktijken voor de organisatie op te bouwen.
Governance Of The Possible waardeert vele posities van kennis en kan op verschillende manieren gelezen worden. Om speelsheid te bevorderen en reacties vanuit andere perspectieven aan te moedigen, bevat GOTP een verzameling praktijkvoorbeelden die we de afgelopen jaren hebben gebruikt, zoals bijvoorbeeld Sensitive Co-writing, Governance Of The Possible Tarot Deck, Fairy Purse, Autonomous Board for Something Else.
Lees hier meer over deze praktijkvoorbeelden.
Hoe kunnen we de nieuwe werkelijkheid fair en solidair vormgeven?
Met A Fair New World?! verbindt Kunstenpunt zijn werk rond fair practices, duurzaamheid, digitalisering en inclusief werken aan de impact van en onze omgang met (deze) crisis.
Welke thema’s of dossiers onderzoekt en analyseert Kunstenpunt? Welke thema’s bepalen straks de toekomst van de kunsten in Vlaanderen en Brussel?
