De elf eerste stappen in ons onderzoek over het nieuwe internationale werken

 We weten dat internationaal werken van cruciaal belang is voor de kunsten. Maar het gevoel leeft dat de zaken fundamenteel aan het schuiven zijn. Het lijkt paradoxaal: aan de ene kant nemen de mogelijkheid om internationaal te communiceren, te netwerken en te reizen toe. En dat niet alleen binnen Europa, maar ook wereldwijd. Tegelijk stijgt ook de druk op de ketel, de hectiek en de competitiviteit. Werkomstandigheden van kunstenaars worden meer precair, wat zeker ook internationale mobiliteit stimuleert. En ook de maatschappelijke context verandert: sociale, politieke en economische veranderingen lijken de betekenis en waarde van internationaal werken fundamenteel te veranderen.

In kunstenland lijkt het te leiden tot een soort van Catch-22. Enerzijds ben je, als kunstenaar en organisatie, in toenemende mate gedwongen om internationaal actief te zijn. Anderzijds is er bij velen de wil om het anders aan te pakken: een zoektocht naar meer betekenisvolle vormen van internationale uitwisseling, buiten het snelle reizen van black box naar black box of white cube naar white cube.

In een tijd van verwarring en sluimerende verandering, start Kunstenpunt een onderzoeks- en ontwikkelingstraject op over internationaal werken in de kunsten.

• In een eerste onderzoeksfase, die sinds december aan de gang is, willen we beter te begrijpen wat er precies aan de hand is. We brengen feiten en cijfers samen, en via interviews, rondetafelgesprekken, schrijfopdrachten,… komt wat leeft op tafel. Het gaat niet alleen over export van voorstellingen, concerten, expo’s of platen. Het gaat ook over residenties, coproductie, loopbaanontwikkeling van kunstenaars, artistiek onderzoek, interculturaliteit en de internationale dimensie van het artistieke aanbod in onze cultuurhuizen.
• In een tweede ontwikkelingsfase willen we de collectieve ontwikkeling van nieuwe werkmodellen faciliteren. Volgend voorjaar komt er een open oproep over het nieuwe internationale werken, much in the same vein als het recent gelanceerde D.I.T.-project.

Intussen zijn we er een paar maanden ver mee. Rondetafels en seminaries vonden plaats. Gegevens werden verwerkt. Kunstenaars en kunstwerkers deelden inzichten, zowel op die bijeenkomsten als online. Wat is er allemaal precies gebeurd en gezegd? Waar vinden we de verslagen? Wat hebben we tot nu toe geleerd? Wat zit er nog in de pijplijn? We reconstrueren de tijdslijn van het voorjaar.

1. 6 december 2016. Kicking off Reframing the International (December Dance, Concertgebouw, Brugge)
2. 13 februari 2017. Een rondetafel over coproducties binnen beeldende kunst (Ravensteingalerij, Brussel)
3. 27 februari 2017. Statements en een rondetafel over meer culturele samenwerking in Europa, tussen Oost en West
4. 28 februari 2017. Cijfers over kinderkunsten (Krokusfestival, Hasselt).
5. 16 maart 2017. Een keynote en ontmoeting over (internationale) residenties bij LUCA te Brussel.
6. 18 april 2017. Cijfers, issues en een rondetafel over de internationale spreiding en presentatie van podiumkunsten (in de Pianofabriek te Sint-Gillis)
7. 20 april 2017. Een lezing over internationale netwerken in Europa en Azië (Producers Network Meeting & Forum, Hong Kong)
8. Sinds april. Eerste cijferanalyses over de internationalisering van niet-klassieke muziek.
9. Sinds 2016: diverse prospectie- en scoutingtrips naar het Midden-Oosten en de Arabische regio (MENA): o.a. Beiroet, Marrakech, Iran, Armenië.
10. 16 mei en 14 juni 2017. Een keynote en twee rondetafels over de samenwerking tussen Vlaanderen en de MENA-regio
11. 5–8 juni 2017. Een vierdaags seminarie Flanders Balkan Express Meeting (Bunker, Ljubljana): hoe organiseren we ons, en in welke context werken we?

1: 6 december 2016. Kicking off Reframing the International (December Dance, Concertgebouw, Brugge)

De bedoeling van de Kickoffconferentie in Brugge: onze eigen verwarring en vragen op de tafel uit te leggen, polsen naar de issues die leven in het veld en die voor een deel al overdenken. We lichttten hoe en waarom van dit project kort toe, presenteerden al wat cijfers en luisterden naar een aantal bevlogen sprekers.

• Pieter de Buysser sprak over het waarom internationaal werken in een snel veranderende samenleving. Ash Bulayev had het over het gebrek aan duurzaamheid in transnationale loopbanen van kunstenaars. Ekaterina Degot sprak over lokale, internationale en post-koloniale perspectieven.

• Kunstenpunt-collega Simon Leenknegt presenteerde Trending Countries, een eerste cijferanalyse, die het perspectief op internationaal werken wilde kantelen. Databases en cijferanalyses kijken doorgaans naar export. Maar hoe internationaal is het kunstenaanbod (concerten, tentoonstellingen, podiumvoorstellingen) in Vlaanderen en Brussel?
• Na de middag namen een honderdtal aanwezigen deel aan rondetafels over diverse issues, die we op het spoor kwamen bij een online bevraging. We maakten mindmaps over nieuwsoortige connecties tussen lokaal en internationaal werken, over de positie van individuele kunstenaars, over de échte grenzen bij internationaal werken, over collectieve promotie, over de link tussen internationaal en intercultureel werken en over de rol van ondersteunende instituten.
• Dagvoorzitter Chris Keulemans vatte een energieke dag samen in één wervende en wervelende impressie over de kunstenaar als een kosmopolitische burger.

2: 13 februari 2017. Een rondetafel over coproducties binnen beeldende kunst

Met vijfentwintig kunstenaars, galeristen, medewerkers van beeldendekunstorganisaties en andere experten kwamen we vervolgens samen op een rondetafel om te brainstormen over (internationale) coproductie op het vlak van beeldendekunsttentoonstellingen.

Een van de vragen: zou meer (internationaal) coproduceren in de beeldende kunst een oplossing zijn voor een aantal urgente uitdagingen? Misschien wel, zo luidde het antwoord, maar dan enkel als er op lange termijn wordt gewerkt en gedacht, met oog voor de noden en het perspectief van kunstenaars.

Lees hier mijn blogpost na dit debat, en hier het verslag van Ingrid Vranken.

3: 27 februari 2017. Een rondetafel over meer culturele samenwerking in Europa, tussen Oost en West

Om een aantal redenen richt Kunstenpunt dezer dagen de blik heel sterk op de Balkanregio en de buurlanden van Europa. Dit rondetafelgesprek, Another Europe, More Europe, was een eerste initiatief om een reflectie op gang te trekken over de waarde en betekenis van meer culturele uitwisseling tussen Oost en West, met mensen van hier en daar. We startten niet van scratch, maar van een boek dat veranderende praktijken in de buurlanden van Europa in kaart bracht.

• Naar aanleiding van dit boek Another Europe, spraken Philip Dietachmair (European Culture Foundation) en Milica Ilic (ONDA) over de projecten van ECF in de ‘buurlanden’ van de Europese Unie.

From the start, it has not been about the East learning from the West. It has been about developing a way of working that is really fully suited to the local circumstances. (Milica Ilic)

• Marta Keil (EEPAP) kon niet aanwezig zijn, maar stuurde een tekst in over de situatie van de podiumkunsten in Polen, waar de druk op het cultuurveld sterk toenam, nadat een extreem-rechtse partij aan de macht kwam.
• Samen met Milica Ilic sprak Nevenka Koprivsek over het Balkan Express netwerk en over geschiedenis van het cultuurcentrum Bunker (Ljubljana, Slovenië).
  Peter Inkei presenteerde de tweede editie van de Cultural Climate Barometer, een onderzoek van zijn Budapest Observatory over de verschillen tussen Oost en West, in de cultuursector in Europa.

Hier vind je een uitgebreid verslag met videofragmenten en samenvattingen van de statements. En hier vind je een pleidooi voor meer samenwerking tussen Oost en West, dat Sandra Coumans na het debat schreef

4: 28 februari 2017. Cijfers over kinderkunsten (Krokusfestival, Hasselt)

Intussen werken we verder aan cijferanalyses, te beginnen met een update van eerder onderzoek naar de internationale spreiding van de podiumkunsten. Tijdens een sectorontmoeting over dans voor kinderen en jongeren presenteerde collcga Simon Leenknegt een preview: de feiten en cijfers over de internationale spreiding en coproductie van Vlaamse podiumkunsten voor een jong publiek, in de periode 2000–2017.

De totale productie en internationale spreiding van Vlaamse podiumkunsten voor een jong publiek is sinds 2000 stabiel gebleven. Maar die schijnbare stabiliteit verbergt opmerkelijke trends. Je ziet de laatste jaren toch een afname van nieuwe creaties en een toename van het aantal hernemingen. Wat de internationale spreiding betreft, zie je dat het aantal opvoeringen in het buitenland stabiel blijft. Maar de markt in Nederland liep sterk terug. Opvallend: er wordt in meer verschillende landen en op meer verschillende speelplekken gespeeld. Ten slotte zie je dat coproductie — anders dan voor het geheel van de podiumkunsten — in de kinderkunsten toch vooral een binnenlands fenomeen blijft.

5: 16 maart 2017. Een ontmoetingsdag over (internationale) residenties bij LUCA te Brussel

Bij LUCA (School of Arts) vond een ontmoetingsdag plaats, over nieuwe modellen voor artistieke residenties. Een bevlogen keynote van Taru Elfving en een aantal concrete praktijkvoorbeelden wierpen niet alleen licht op de diversiteit van mogelijke invalshoeken, wanneer we het hebben over residenties. Tegelijk ging het er heel sterk over hoe residenties inspelen op een veranderende maatschappelijke omgeving, met economische en ecologische uitdagingen.

Taru Elfving hield een sterk pleidooi voor ‘ecosensitiviteit’. Bij residenties gaat het niet enkel over waar je voor even uitstapt. Het gaat er vooral ook over waar je instapt.

‘De age of innocence voor internationale mobiliteit is helaas voorbij. (…) wat is het belang van internationale mobiliteit in deze tijden van sociale, politieke, economische en ecologische crises? Waarom en wanneer kies je ervoor te reizen? Wat is de impact? Wanneer noemen we reizen duurzaam? Wie mag reizen, wie niet? Op basis van welke criteria (artistiek en politiek)? Wat betekent het dan als kunstenaar om jezelf ‘terug te trekken’? Waaruit trek je je precies terug? En, nog belangrijker, waar trek je in?’ (Taru Elfving)

Hier vind je de slides van keynotespreker Taru Elfving (“Residencies Cosmopolitics and future cosmopolitics”).

Hier vind je het beknopte verslag en meer links, met ook links naar cases van kunstenaarsresidenties bij Wiels en het Textielmuseum: Resonating Spaces. En op deze blog kun je lezen wat mij in het bijzonder trof in de speech van Taru Elfving.

6: 18 april 2017. Een rondetafel over de internationale spreiding en presentatie van podiumkunsten (in de Pianofabriek te Sint-Gillis)

In april hadden we dan een druk bijgewoonde rondetafel over de internationale spreiding (en coproductie) van podiumkunsten. We bereidden de discussie voor met cijfers die al voor de meeting gedropt werden op onze blog. Ze toonden aan dat het internationale groeiscenario van de spreiding en coproductie van podiumkunsten intussen een halt is toegeroepen…

Bij eerdere analyses zagen we telkens hetzelfde beeld: groei. Steeds meer opvoeringen, van steeds meer producties, van steeds meer gezelschappen, op steeds meer podia, in steeds meer steden, in steeds meer landen. Groei en globalisering. Tot nu.

De cijfers vind je hier: Internationale spreiding en productie van podiumkunsten.

Verder maakten Kunstenpunt-collega Marijke De Moor en ik een overzicht van kwesties die leven in het veld, over de heikele kwestie van de internationale spreiding. We bundelden de besognes in een blogpost.

Op de dag zelf hadden we, na getuigenissen van Quentin Legrand (Peeping Tom), Kristof Blom (CAMPO) en Veerle Kerckhoven (BRONKS), verschillende kleine werkgroepen het over mogelijkheden en uitdagingen in de praktijk.

Lees hier ook een interview met Ontroerend Goed, over hun internationale parcours, naar aanleiding van hun vijftienjarig bestaan.

7: 13 april 2017. Een lezing over internationale netwerken in Europa en Azië (Producers Network Meeting & Forum, Hong Kong)

In mei 2016, op de tweede bijeenkomst van het Producers Network Meeting & Forum, een opstartend netwerk van producers in de Chinees-sprekende regio, gaf ik een lezing over de ervaringen van en met Europese netwerken, wat die netwerken betekend hebben voor de ontwikkeling van de podiumkunstensector in Vlaanderen, en de uitdagingen waar we vandaag voor staan. Dit als opmaat voor een discussie over wat die ervaringen kunnen betekenen in een geheel ander tijdperk en een totaal verschillende context. De lezing was een antwoord op een vraag die we vaker krijgen bij Kunstenpunt:

Hoe kun je het ‘Vlaams Mirakel’ in de podiumkunsten uitleggen, het feit dat zo’n kleine gemeenschap in zo’n kort tijdsbestek zo veel buitengewone talenten heeft opgeleverd? Zat er iets in het leidingwater? Is het toeval? Of het resultaat van innovatieve beleidsvorming? Wat is de rol van internationaal netwerken? Kunnen andere regio’s of landen leren van wat er gebeurd is?

Bijna een jaar later, ter voorbereiding van de derde meeting van PNMF, publiceerden we op onze blog een transcriptie van die lezing.

8: Sinds april. Eerste feiten en cijfers over de internationalisering van niet-klassieke muziek.

Tussendoor werken we aan cijfers over de internationale spreiding van muziek. Collega’s Simon Leenknegt, Tom Ruette en Nico Kennes berichten met enige regelmaat over de vorderingen op dit vlak. Valerie Ansoms schrijft een praktijkproject over internationale doorbraken in de pop- en rockmuziek.

Kort samengevat: we zijn volop bezig om de internationale spreiding van live muziek uit Vlaanderen in kaart te brengen. Kunstenpunt zet een experiment op om een database op basis van input uit diverse online databronnen (Songkick, Bandsintown, setlist.fm, Resident Advisor). Op basis van die gegevens doen we trendanalyses: niet alleen een mapping van de export naar venues, steden en landen, maar ook een analyse van verschillende manieren van internationaal werken, loopbaanontwikkeling en doorbraakpatronen.

Lees hier alvast enkele voorproefjes:

• Grabbing the data: concerts abroad
• Belgische bands in het buitenland: waar speelden ze en hoeveel?
• 4 things you didn’t know about Flemish musicians on tour
• Internationaal doorbreken for dummies (deel 1: ‘volgens het boekje’): Enkele lessen uit het succes van Vlaamse pop- en rockbands
• Internationaal doorbreken for dummies (deel 2: ‘leren van de ondergrond’): Nog meer lessen uit het succes van Vlaamse pop-en rockbands

De collega’s maakten ook een eerste versie van een online tool, waarbij je zelf de databank kunt raadplegen.

9: Sinds 2016: diverse prospectie- en scoutingtrips naar het Midden-Oosten en de Arabische regio (MENA)

Net zoals de ‘buurlanden’ van Europa in de picture zijn, onderzoekt Kunstenpunt wat het kan betekenen voor sector en samenleving, als het gaat over de uitwisseling tussen actoren uit Vlaanderen en Brussel en de zogenoemde MENA-regio.

Dit is allerminst desk research. Er zijn al diverse scouting trips geweest in die regio, onder meer in Tunis, Iran, Armenië, Marokko en Libanon. Hier lees je alle reisverslagen en impressies, van kunstenaars en curatoren die meegingen op dergelijke prospectietrips.

I believe that art and culture are needed more than ever for dialogue, mutual respect and peace. It is important to not label artists because of where they come from, but to recognise each individual for who they are and what they do. From the west, east, south or north ‒ we are different but the same. In order to gain a better understanding of each other it feels important to meet in person, to speak, to reflect, to experience, to share and to listen. To seek to understand. And then to share, again. To join the discourse of circulating information and knowledge, not only through the internet and media but also in person. As an artist I find it important to personally get to know the different conditions people are working and living in around the world. I feel that as a global community we tend to focus much more on our differences than on our similarities. People fight for their own interests and, as a result, we have become very disconnected. I believe that culture and art can be a catalyst in changing this relation. (Bara Sigfursdottir, na deelname aan de IETM Satellite Meeting in Beiroet, oktober 2016)

10: 16 mei en 14 juni 2017. Een keynote en twee rondetafels over de samenwerking tussen Vlaanderen en de MENA-regio

Wat je in al die reisverslagen als rode lijn ziet bovendrijven, is het volgende: ‘internationale uitwisseling’ met de MENA-regio is ‘anders’ dan aanwezig zijn in meer evidente contreien, bijvoorbeeld Europa. Je ziet een toenemende interesse bij spelers uit Vlaanderen en Brussel om de connectie te leggen met deze regio. Die interesse heeft niet te maken met marktgerichtheid, maar niet zelden met een vorm van maatschappelijke interesse of engagement, en een interesse voor interculturele uitwisseling. Tegelijk is de context — zowel sociaal, economisch als politiek — is erg verschillend, alsook de manier waarop de kunstensector is georganiseerd. Dat zorgt er al snel voor dat verschillende valkuilen opdoemen als we de connectie leggen tussen ‘hier’ en ‘daar’: een ongelijke relatie in die uitwisseling, als resultaat van institutionele mechanismen…

Op 14 juni gingen we over deze kwestie met een veertigtal geïnteresseerden in gesprek, na een sterke keynote van Joachim Ben Yakoub, en een reeks prikkelende interventies van Luc Mishalle, Nedjma Hadj, Philippe van Cauteren, Cees Vossen en Hicham Khalidi.

In die interventies en het debat kwamen een aantal rode draden op tafel. Erkennen we voldoende dat we steeds meer leven in een transnationale realiteit, terwijl tegelijk ook ongelijkheid en conflicten toenemen? Welke impliciete rol spelen historische constructies, geopolitieke machtsverhoudingen en daaraan verbonden financieringsmechanismen, zowel in de politiek van publieke als private instellingen? Hebben we wel voldoende oog voor hoe sluimerend exotisme en typecasting een rol spelen in internationale kunstprojecten?

Als we meer willen inzetten op connecties met het Midden-Oosten en de Arabische regio, hebben we dan wel voldoende oog voor wat er bij ons gebeurt: het talent dat hier bij ons aanwezig is en teveel onder de radar blijft?

Positief geformuleerd: wat kan een ‘gedroomde’ samenwerking dan inhouden? Hoe creëer je meer gelijkwaardigheid bij de uitwisseling tussen Vlaanderen en de MENA-regio? Hoe kunnen we anders nadenken over artistiek onderzoek, over creatie, presentatie, over de interactie met het publiek en de maatschappelijke betekenis van wat we doen? Wat betekent duurzame financiering, en duurzame internationale cultuurpolitiek?

Hier vind je de keynote van Joachim Ben Yakoub.

En hier vind je een eerste verslag van die bijeenkomst.

11: 5–8 juni 2017. Het vierdaagse seminarie Flanders Balkan Express (Bunker, Ljubljana): hoe organiseren we ons, en in welke context werken we?

Samen met het Balkan Express Network & Bunker Ljubljana organiseerde Kunstenpunt een vierdaagse vergadering over artistieke productie en arbeidsomstandigheden in een snel veranderende maatschappelijke context. Artiesten, producenten, curatoren / programmeurs en kunsttheoretici uit België, Slovenië, Kosovo, Servië, Georgië, Tsjechië, Kroatië, Roemenië, Polen en andere Europese landen wisselden inzichten uit, presenteerden onderzoek en bestaande praktijken.

Hier vind je een reeks verslagen van de verschillende keynotes en werksessies.

Preview: wat zit er in de pijplijn?

Tijdens de zomer en het najaar brengen we de laatste onderzoeksmatige puzzelstukjes bij elkaar. Na de podiumkunsten, publiceren we de kwantitatieve en kwalitatieve analyses over muziek (concerten in het buitenland, loopbaanontwikkeling van bands en muzikanten) en over beeldende kunst (o.a. tentoonstellingen van Vlaamse kunstenaars in het buitenland, duurzame loopbaanontwikkeling beeldend kunstenaars). Deze analyses worden publiek gepresenteerd, afgetoetst en overdacht. Tevens verschijnt er een reeks diepte-interviews van Tom van Imschoot met kunstenaars over de internationale dimensie van hun werk en hun loopbaan. Nico Kennes plant tijdens de zomer een reeks interviews met bands en muzikanten, over dezelfde vraag. Jeroen Peeters schrijft een essay over duurzaam internationaal werken in de kunsten. In de loop van oktober organiseren we — na die eerdere rondetafel over alle problemen met de internationalisering van de podiumkunsten — een rondetafel over mogelijke oplossingen voor al die problemen. Want op zoek gaan naar antwoorden, dat zal dan uiteindelijk wel de bedoeling zijn.

Parallel starten we met een synthese van al deze onderzoekstappen — welk beeld over internationaal werken anno 2018 komt stilaan boven water — en begint het werk aan onze tweede ontwikkelingsgerichte open oproep, over nieuwe modellen voor internationaal werken in de kunsten.

Stay tuned!