Bed, bad, brood en Bach?

In 2015 verkende ik in de blogpost Vlucht Vooruit! hoe kunst- , cultuur en jeugdsector zich kunnen engageren voor vluchtelingen. Toch rijzen er nog steeds veel vragen als het gaat over het werken met en voor nieuwkomers.

Hoe betrek ik nieuwkomers bij mijn werking als kunst- cultuur of jeugdorganisatie? Hoe bereik ik hen? Op welke manier pak ik het best aan? Waar moet ik rekening mee houden? Wie zijn de partners in mijn regio?

In maart organiseerden de steunpunten de Ambrassade, Faro, Socius en Kunstenpunt ism. het departement CJM en het Agentschap Integratie en Inburgering drie info- en onmoetingsmomenten (Antwerpen, Gent en Leuven) over werken met en voor vluchtelingen in kunst, cultuur en jeugdwerk. Naast info over het statuut, de juridische en sociale rechten van mensen op de vlucht, werden er heel wat praktijkervaring gedeeld en tips en tricks uitgewisseld. Enkele inzichten die ik meeneem van deze info- en ontmoetingsmomenten:

België barst niet

Het Global trendsrapport van UNHCR gaf aan dat eind 2016 65,3 miljoen mensen wereldwijd op de vlucht zijn ten gevolge van vervolging, conflict, schending van de mensenrechten enzoverder. De cijfers geven aan dat de meeste vluchtelingen opgevangen worden door buurlanden van hun herkomstlanden. Libanon, Turkije, Jordanië, Chad.. het zijn landen die de top 10 halen van landen die het grootste aantal vluchtelingen opvangen, ook wanneer we het afstemmen op het aantal vluchtelingen per 1000 inwoners. België komt niet voor in die top 10.

Asielzoeker? Vluchteling? Subsidiair beschermde? Nieuwkomers?

Loop je verloren in de terminologie? Vluchtelingenwerk Vlaanderen legt je in de brochure ‘Wat is een Vluchteling?’ in heldere taal uit wat het verschil is tussen een asielzoeker, een vluchteling en een subsidiair beschermde en geeft inzicht in de asielprocedure en de daaraan gekoppelde wetgeving.
Om verwarring te voorkomen gebruik ik verder de verzamelnaam nieuwkomers.

Informeer je over de leefwereld van nieuwkomers

Noden van mensen op de vlucht veranderen mee naargelang hun statuut. Kennis van de situatie waarin nieuwkomers zich bevinden, helpt je om een project beter af te stemmen op hun noden, mogelijkheden en verwachtingspatronen.

Elk statuut zijn sociale rechten

Asielzoeker, erkend vluchteling, subsidiair beschermde.. mensen op de vlucht doorlopen een parcours waarbij ze naargelang hun situatie een specifiek juridisch statuut toegekend krijgen waaraan al dan niet bepaalde sociale rechten en plichten verbonden zijn. Een overzicht van de sociale rechten voor asielzoekers, vluchtelingen en subsidiair beschermden:

Elk statuut zijn noden

Kennis van de situatie waarin de mensen op de vlucht zich bevinden, helpt je om een project beter af te stemmen op hun noden, mogelijkheden en verwachtingspatronen.

Vaak komen mensen na een lange reis aan in een land zonder kennis van de levensomstandigheden en de leefregels in het land.Hun eerste bekommernis is een woonst, voeding en toegang tot medische zorg ( bed — bad — brood). Hiervoor kunnen ze in eerste instantie beroep doen op opvangcentra die overal in Vlaanderen werden neergepoot.

In de periode dat het dossier behandeld wordt, brengen nieuwkomers heel wat tijd wachtend door in een opvangcentrum. Het is een onzeker situatie, waarbij niemand zeker weet hoe lang ze wachten en hoe hun toekomst eruit zal zien. Activiteiten die op dat moment andere perspectieven openen zijn in deze onzekere periode meer dan welkom.

Eens de asielzoeker erkend wordt als vluchteling, heeft deze slechts enkele maanden om een geschikte woonplaats te zoeken in de markt van de private huisvesting. Onderdak vinden wordt dan een topprioriteit.
Mensen die het asiel geweigerd worden, hebben geen recht meer op materiële opvang en moeten ons land verlaten. Vaak trekken ze naar de één van de buurlanden of blijven ze illegaal in ons land.

Momenteel moeten heel wat opvangcentra oa. ook opvangcentrum Reno in Gent a.k.a het Ponton de deuren sluiten. Voor nieuwkomers die daar gehuisvest zijn betekent dat een gedwongen verhuis naar een ander opvangcentrum, soms in een ander taalgebied. Voor hen begint het sociale inburgeringsproces dan quasi opnieuw: nieuwe omgeving, nieuwe mensen, nieuwe taal, etc.

Als je iets wil doen voor nieuwkomers, doe het dan met hen.

Werk niet enkel voor nieuwkomers maar ook met nieuwkomers

Als je iets wil doen voor nieuwkomers, doe het dan met hen. Betrek nieuwkomers van bij het begin in het project, niet alleen voor de uitvoering ervan, maar ook in het voortraject. Als je een project opzet dat tegemoet wil komen aan noden die leven bij nieuwkomers, voer dan vooraf het gesprek met hen om te bepalen of je de juiste inschattingen maakt. Leven de noden die jij detecteert ook werkelijk bij hen?

Allo contact?

Er zijn heel wat organisaties die je kunnen helpen bij het betrekken van nieuwkomers op jouw werking of project. De partners op Vlaams niveau zoals het Agentschap Integratie en Inburgering en Vluchtelingenwerk Vlaanderen, lokale opvangcentra en ocmw’s, of andere initiatieven door, voor en met vluchtelingen hebben vaak een goed zicht op de noden van de nieuwkomers. Vaak kunnen zij ook optreden als brugfiguur bij het leggen van het eerste contact.

Taal hoeft geen probleem te zijn

Vaak is het zo dat de nieuwkomers meer talen spreken dan wijzelf. Heel wat nieuwkomers spreken vlot Engels. Cinemaximiliaan, Globe Aroma, Batahlan, ea. geven aan dat nieuwkomers vaak automatisch een taak als tolk opnemen. Tijdens het maken van Capsaicin — een voorstelling waarin nieuwkomers met verschillende achtergronden op scène staan — werd gesprekken en aanwijzingen tijdens het maakproces vaak synchroon vertaald naar Engels, Frans, Arabisch.. dit door initiatiefnemers en deelnemers zelf.

De presentatie ‘Hoe communiceren met anderstaligen?’ vind je hier.
Erken je de taal die de persoon voor je spreekt niet? Dan kan de talenposter hulp bieden.

Vrijwillig aan de slag mag

Asielzoekers, erkende vluchtelingen en subsidiair beschermden mogen tewerkgesteld worden als vrijwilliger binnen kunst- cultuur en jeugdorganisaties. De verloning gebeurt dan vaak via een vrijwilligersvergoeding. Afhankelijk van hun statuut moet dit gemeld worden aan de opvangstructuur of het OCMW. Indien de persoon recht heeft op een werkloosheidsuitkering, dient een navraag te gebeuren bij RVA.

VDAB voorziet in een aangepaste dienstverlening bij het aanwerven en tewerkstellen van mensen op de vlucht.

Een nieuwe speler in het veld van de tewerkstelling is Refu Interim uit Gent. Wat vorig jaar begon als Batahlan tijdens de Genste Feesten — Bataclan werd toen omgevormd tot Batahlan, waarbij het team van initiatiefnemers Cirq aan de slag ging met nieuwkomers.- is nu uitgegroeid tot een alternatief interimbureau voor nieuwkomers: “Met Refu Interim richten we een ‘interimbureau’ op, dat asielzoekers en erkende vluchtelingen die in België verblijven aan het werk helpt als vrijwilliger in de culturele, sociale en vrijetijdssector.”

Verdwaal je in de verschillende wetgevingen?

Kunstenloket geeft in deze brochure meer uitleg over de verschillende mogelijke vergoedingswijzen voor nieuwkomers die artistiek aan de slag zijn. Ze scheppen zo wat meer duidelijkheid in het ingewikkelde kluwen van papieren dat zich bevindt op de kruising van de vreemdelingenwet, de arbeidswetgeving en de specifieke regelingen voor artiesten.

A l’aise

Blijf als organisatie open en flexibel. Hou rekening met de veranderende levensomstandigheden waar nieuwkomers mee te maken hebben en ga in dialoog. Artistieke, culturele en andere activiteiten die nieuwkomers betrekken op het culturele en sociale leven, helpen om sneller de weg te vinden, contacten te leggen en je thuis te voelen op een nieuwe plek.

Wie doet wat? — Do it together!

Een volledig overzicht geven van alle initiatieven die tijdens de drie momenten de revue passeerden is door de veelheid aan initiatieven onbegonnen werk. Wie geïnteresseerd is om de activiteiten van de aanwezigen verder te volgen, kan zich aanmelden bij de Facebook groep ‘Cultural Welcome Refugees’. Dit platform biedt een overzicht van events en inspiratie om zelf aan de slag te gaan. Je kan er ook terecht met oproepen of vragen.

Meer info:
Presentatie: communiceren met anderstaligen
Presentatie: traject en statuut vluchtelingen

Vragen:
Kunsten: sofie@kunsten.be
Sociaal Cultureel Werk: bea.elskens@socius.be
Jeugd: sien.wollaert@ambrassade.be
Erfgoed: katrijn.dhamers@faro.be
Agentschap Integratie en Inburgering: dirk.decock@integratie-inburgering.be

Het info- en ontmoetingsmoment Kunst, Cultuur en Jeugdwerk voor vluchtelingen is een initiatief van de steunpunten FARO, Socius, De Ambrassade en Kunstenpunt ism. het departement Cultuur, Jeugd en Media en het Agentschap Integratie en Inburgering.