Literatuurlijst Interculturaliseren

Interculturalisering is een veranderingsproces dat de nodige inspanningen vraagt van organisaties en hun medewerkers.

Op zoek naar achtergrondliteratuur?

Op deze pagina vind je een selectie aan bronnen die je meer inzicht geven in interculturalisering. De bronnen die in deze literatuurlijst te vinden zijn, kunnen geraadpleegd worden via onze bibliotheek of zijn gratis beschikbaar online. Je vindt steeds de link naar waar je deze bron kan raadplegen als je op de titel klikt. 

• Op zoek naar meer literatuur? Kijk eens in Zotero (tag: interculturalisering) of onze bibliotheek.
• Zoek je tools? Check dan zeker deze webpagina’s met tools en materialen
• Check ook onze selectie podcasts met inspirerende stemmen en praktijken over interculturalisering. 

1. Interculturele intoxicaties: over kunst, cultuur en verschil

• wat: boek
• auteur: Erwin Jans
• sector en discipline: culturele sector, transdisciplinair
• doelgroep(en): kunst- en culturele organisaties, kunst- en cultuurwerkers, diversiteitsmedewerkers, onderzoekers
• onderwerpen: dekolonisatie, culturele diversiteit, interculturaliteit, inclusie, visie
• leesniveau: Medium
• taal: Nederlands
• regio: België

In interculturele intoxicaties stelt Erwin Jans kritische vragen aan de culturele en artistieke sector over de witheid van kunstinstellingen, het canon, uitsluitingsmechanismen en koloniale paradigma’s.

Dit boek is de eerste publicatie in een reeks van twee die focussen op de artistieke praktijk in een etnisch-cultureel diverse samenleving. Dit boek is gericht op enerzijds contextualisering en (gedeeld) begrip en visie- en theorievorming anderzijds.

De tweede publicatie Tracks. Artistieke praktijk in een diverse samenleving is het aanvullende praktijkgerichte onderzoek.

2. Tracks: Artistieke praktijk in een diverse samenleving // Tracks: artistic practice in a diverse society

• wat: boek, praktijkervaringen
• van: Vlaams Theater Instituut, Kunst en Democratie, Initiatief Beeldende Kunst, Initiatief Audiovisuele kunst, Muziekcentrum Vlaanderen en Vlaams Architectuur Instituut, 2007
• sector en discipline: culturele sector, transdisciplinair
• doelgroep(en): kunst- en culturele organisaties, kunst- en cultuurwerkers, diversiteitsmedewerkers
• onderwerpen: culturele diversiteit, interculturaliteit, inclusie
• leesniveau: introductie / medium
• taal: Nederlands & Engels
• regio: Vlaanderen, België

Tracks deelt (leer)ervaringen rond interculturaliseren in artistieke praktijken als inspiratie voor de bredere kunst-en cultuursector. Verschillende disciplines, kunstenaars en kunstorganisaties komen aan bod. De publicatie behandelt vijf invalshoeken: netwerking, werkgelegenheid, artistieke werving, aanbod repertoire en canon en als laatste publiek.

“De interculturele samenleving is een feit. Velen zoeken zich een nieuwe houding, maar daarvoor bestaan er geen instant recepten”, daarom bundelt Tracks verschillende praktijkervaringen en kijkt wat de gedeelde basishouding en succesfactoren zijn: zelfreflectie, maatwerk, langetermijnperspectief, dialoog en wederzijdsheid, en innovatie.

3. In nesten: onderzoek naar talentontwikkeling en interculturaliteit in de podiumkunsten

• wat: onderzoekspublicatie, praktijkervaringen
• van: Vlaams Theater Instituut, Dēmos, Brussels Kunstenoverleg en Réseau des Arts à Bruxelles, 2013
• sector en discipline: culturele sector, podiumkunsten
• doelgroep(en): kunst- en culturele organisaties, kunst- en cultuurwerkers, diversiteitsmedewerkers
• onderwerpen: culturele diversiteit, interculturaliteit, inclusie
• leesniveau: introductie / medium
• taal: Nederlands
• regio: Vlaanderen, België

Deze publicatie toont inzichten van een intensief onderzoek bij zestien podiumkunsten organisaties naar talentontwikkeling van jong, etnisch-cultureel diverse kunstenaars. Een greep uit thema’s die aan bod komen: Selectiemechanismen, (verdoken) drempels, etnisch-culturele diversiteit in instroom en doorstroom, professionele begeleiding, canon, en netwerking.

4. Dekolonisering

• wat: tijdschrift
• van: Rekto:Verso, NR 79, 2018
• sector en discipline: culturele sector, transdisciplinair
• doelgroep(en): kunst- en culturele organisaties, kunst- en cultuurwerkers, diversiteitsmedewerkers
• onderwerpen: dekolonisatie, culturele diversiteit, interculturaliteit, inclusie, macht, privilege, discriminatie
• leesniveau: introductie
• taal: Nederlands
• regio: België

Dekolonisering (Rekto:Verso) bespreekt diversiteit, interculturalisering, en dekoloniseren binnen de culturele sector. Het tijdschrift laat kritische stemmen aan het woord en houdt de culturele sector een spiegel voor. Over witte instituten, identiteitspolitiek, macht herverdelen, canon, terminologie, dekolonisatie en afro-futurisme. Het is een kritische maar laagdrempelige publicatie die sensibiliseert en informeert over deze thema’s.

5. Interculturele competentie: Handboek

• wat: handboek
• van: Centrum voor Intercultureel Management en Internationale Communicatie (CIMIC), 2011
• sector en discipline: sectoroverschrijdend
• doelgroep(en): kunst- en culturele organisaties, kunst- en cultuurwerkers, diversiteitsmedewerkers, beleidsmedewerkers, onderzoekers
• onderwerpen: culturele diversiteit, interculturaliteit, beleid, integrale aanpak, interculturele competenties, terminologie, praktijk
• leesniveau: introductie / medium
• taal: Nederlands
• regio: Vlaanderen, België

Dit handboek stelt interculturele competenties centraal. Het boek bestaat uit drie delen: deel 1 – het theoretisch kader – geeft meer inzicht in de betekenis en mogelijkheden van van interculturele competenties. Deel 2 – methodieken en instrumenten – geeft concrete handvatten om interculturele competenties te meten enerzijds en ermee aan de slag te gaan in de praktijk anderzijds. Deel 3 – praktijkvoorbeelden uit diverse maatschappelijke sectoren – geeft een kijk op hoe er in verschillende sectoren invulling wordt gegeven aan interculturele competenties.

6. Interculturaliseren in de sectoren Cultuur, Jeugd, en Sport: rewind and fast-forward

• wat: artikel in een handboek
• van: Centrum voor Intercultureel Management en Internationale Communicatie (CIMIC), 2011
• sector en discipline: culturele sector, transdisciplinair
• doelgroep(en): kunst- en culturele organisaties, kunst- en cultuurwerkers, diversiteitsmedewerkers, beleidsmedewerkers, onderzoekers
• onderwerpen: culturele diversiteit, interculturaliteit, beleid, integrale aanpak, interculturele competenties
• leesniveau: introductie / medium
• taal: Nederlands
• regio: Vlaanderen, België

Dit artikel is deel van het handboek interculturele competenties (zie hoger). Het is een korte samenvatting van het uitgebreide onderzoeksrapport “CIMIC – Het actieplan Interculturaliseren: Rewind en fast-forward. De effecten van het actieplan interculturaliseren van, voor en door cultuur, jeugd en sport.“, en  geeft inzicht in de belangrijkste uitgangspunten van het Actieplan Interculturaliseren (Anciaux, 2006), en de evaluatie van de vertaling van dit actieplan in de culturele, jeugd, en sportsector. Het concludeert met een aantal belangrijke werkpunten op vlak van interculturalisering. Het meer uitgebreide rapport kan hier gelezen worden.

7. Is (de ontwikkeling van) een analyse-instrument voor interculturele competentie in de cultuursector zinvol?

• wat: artikel in een handboek
• van: Centrum voor Intercultureel Management en Internationale Communicatie (CIMIC), 2011
• sector en discipline: culturele sector, transdisciplinair
• doelgroep(en): kunst- en culturele organisaties, kunst- en cultuurwerkers, diversiteitsmedewerkers, beleidsmedewerkers, onderzoekers
• onderwerpen: culturele diversiteit, interculturaliteit, beleid, interculturele competenties, conceptualisering, meten
• leesniveau: medium
• taal: Nederlands
• regio: Vlaanderen, België

Dit artikel is deel van het handboek Interculturele competentie (zie hoger). Het artikel biedt inzicht in kwantitatieve en kwalitatieve manieren om etnisch-culturele diversiteit binnen de kunstensector te meten. Hierbij reflecteert het over voor- en nadelen, en over beperkingen. Het artikel bespreekt ook een ‘nulmeting’ van etnisch-culturele diversiteit in de Nederlandse kunstensector, én doet een aanzet voor een nulmeting voor Vlaanderen anno 2012.

Belangrijke bevindingen die uit de nulmeting blijken zijn de eerder projectmatige aanpak van interculturaliteit en de focus op publiek veel meer dan interne (her)organisatie en interculturele competentie-ontwikkeling. Hieraan koppelt het artikel een aantal aanbevelingen voor verder onderzoek, alsook tips om verder met interculturalisering aan de slag te gaan.

 8. Macht Herverdelen

• wat: Interactieve brochure
• van: Demos (2018)
• sector en discipline: kunst- en cultuursector, transdisciplinair
• doelgroep(en): Kunst- en culturele organisaties, Kunst- en cultuurwerkers, Diversiteitsmedewerkers
• onderwerpen: Ethnisch-culturele diversiteit, terminologie, macht, gelijkwaardigheid, discriminatie, privilege, eurocentrisme
• leesniveau: medium
• taal: Nederlands
• regio: Vlaanderen, België

Macht herverdelen stelt het huidige ‘interculturaliseringsdiscours’ in vraag, omdat het onvoldoende aandacht heeft voor machtsdynamieken. De brochure bespreekt bestaande machtsdynamieken, en gaat dieper in op (transculturele) terminologie. Het pleit voor een cultureel veld waarin gelijkwaardigheid centraal staat. Daarvoor zijn machtsherverdeling en een verandering van terminologie essentieel.

 9. Ruimte maken voor verschil: Reflectie op de aanpak van diversiteit en interculturaliteit in de cultuursector

• wat: publicatie
• van: Demos (2015)
• sector en discipline: Culturele sector, transdisciplinair
• doelgroep(en): kunst- en culturele organisaties, kunst- en cultuurwerkers, diversiteitsmedewerkers
• onderwerpen: etnisch-culturele diversiteit, interculturaliteit, inclusie
• leesniveau: introductie
• taal: Nederlands
• regio: België

Ruimte maken voor verschil is een publicatie die actoren uit de cultuursector tracht te inspireren en te stimuleren om nieuwe uitdagingen die de etnisch-cultureel diverse samenleving met zich meebrengt aan te gaan, en hierbij zelfs een voortrekkersrol te spelen.

10. Smoezenboek: culturele diversiteit in het culturele bestuur

• wat: publicatie
• van: CS Netwerk (2006)
• sector en discipline: culturele- en creatieve sector, transdisciplinair
• doelgroep(en): kunst- en cultuurwerkers, bestuur, diversiteitsmedewerkers
• onderwerpen: etnisch-culturele diversiteit, inclusie, bestuur
• leesniveau: introductie
• taal: Nederlands
• regio: Nederland

Het Smoezenboek bespreekt en ontmantelt op een luchtige manier veel gebruikte ‘smoezen’ om (etnisch-culturele) diversiteit in de besturen van culturele instellingen te vertragen, en pleit ervoor om meer ruimte te maken voor diversiteit. Het Smoezenboek reikt adviezen en strategieën aan om de verandering naar meer diversiteit in culturele instellingen op gang te zetten.

11. Vistas of modernity: decolonial aesthesis and the end of the contemporary

• wat: boek
• van: Rolando Vázquez (2020)
• sector en discipline: kunst- en culturele sector, transdisciplinair
• doelgroep(en): kunst- en culturele organisaties, kunst- en cultuurwerkers, diversiteitsmedewerkers
• onderwerpen: dekolonisatie, meerstemmigheid, dominante paradigma’s, eurocentrisme
• leesniveau: introductie/medium
• taal: Engels
• regio: Nederland

Rolando Vázquez geeft een kritische analyse van dominante paradigma’s in de brede maatschappij die zich weerspiegelen in het kunstenveld. Vázquez zoomt in op wat het betekent om te dekoloniseren, en biedt met dit dekoloniale perspectief meteen ook een alternatief.

12. Microagressions and Modern Racism: Endurance and Evolution

• wat: boek
• van: Charisse C. Levchak (2018)
• sector en discipline: transdisciplinair
• doelgroep(en): kunst- en cultuurwerkers, diversiteitsmedewerkers
• onderwerpen: microagressie, macroagressie, racisme, discriminatie, anti-racismebeleid
• leesniveau: introductie/medium
• taal: Engels
• regio: Verenigde Staten van Amerika

Dit boek geeft meer inzicht over racisme, inclusief alledaagse vormen ervan. De auteur gaat in op vooroordelen, micro-en macro agressies, intentioneel en niet-intentioneel, en open en verborgen racisme. Het boek bespreekt deze verschillende vormen van racisme, de dynamieken die hiermee gepaard gaan en de gevolgen ervan. Ze doet dit aan de hand van geleefde ervaringen van onderzoeksrespondenten. Je leest ook hoe dit zich uit in het hoger onderwijs, de werkomgeving, media en populaire cultuur.

13. Interculturele gesprekvoering: Theorie en praktijk van het TOPOI model

• wat: boek
• van: Edwin Hoffmann (2018)
• sector en discipline: transdisciplinair
• doelgroep(en): kunst- en cultuurwerkers, diversiteitsmedewerkers
• onderwerpen: etnisch-culturele diversiteit, interculturaliteit, interculturele competenties, methodiek, TOPOI
• leesniveau: introductie/medium
• taal: Nederlands
• regio: Nederland

Het boek Interculturele gespreksvoering bespreekt het TOPOI-model. Dit model biedt een praktisch analyse- en interventiekader voor interculturele communicatie. Het kijkt naar (verbale en nonverbale) Taal, Ordening, Personen, Organisatie en Inzet als belangrijke pilaren voor communicatie. Het boek start met een conceptueel kader waarin onder meer cultuur, meervoudige identiteit, de norm en de afwijking van de norm, macht en de risico’s van een culturaliserende benadering (reduceren tot identiteit, generalisering en stereotypering, exotisering, wij/zij denken, …) worden toegelicht.
Daarna wordt ingegaan op het TOPOI-model. Het model wordt toegelicht, toegepast op concrete praktijksituaties, en aangevuld met suggesties voor interventies.