Anti-validistisch werken in de kunsten: hulpmiddelen en advies
20 tot 25% van de samenleving identificeert zich als doof persoon of als persoon met een beperking. Deze getallen worden niet gerepresenteerd in de kunsten. De kennis, vaardigheden en culturele kwaliteiten van mensen met een beperking en de dovengemeenschap bieden echter een rijke toevoeging aan ons landschap. De huidige structuren zijn niet langer houdbaar, en er is nood aan verhoogde inclusie voor mensen met een beperking en dove mensen. Bij Kunstenpunt willen we deze nood ondersteunen, ondanks dat we zelf nog steeds de weg naar een inclusieve organisatie afleggen.
Heb je een negatieve ervaring gehad op een van onze evenementen? Laat het ons weten via sofia@kunsten.be om samen, of met een extern vertrouwenspersoon, tot een oplossing te komen.
Hulpmiddelen voor een anti-validistisch beleid
Als kunstinstituut werken aan een anti-validistisch beleid vereist het begrip dat het om een veranderingsproces gaat. Het zal invloed hebben op de gehele werking, en vraagt een integrale, transversale en structurele aanpak. In de praktijk is er vaak een thematische interesse in kunstenaars met een beperking, zonder de nodige structurele verandering om op een consistente basis voor het publiek en de kunstenaars toegankelijk te zijn.
Via dit artikel geven we je advies dat vaak gratis of goedkoop is en slechts kleine aanpassingen vereist, of een extra moment om stil te staan bij de vaardigheden van jouw publiek en kunstenaars. Andere aanbevelingen zijn groter en vereisen meer geld en tijd: deze aanpassingen kunnen echter ook een grote impact hebben.
Bijkomende informatie vind je via itools, een initiatief van Inter vzw – het Vlaams expertisecentrum voor toegankelijkheid – met een leidraad voor toegankelijke evenementen. Via deze tool kan je ook het ‘Label Toegankelijk Evenement’ krijgen, en een stappenplan om een toegankelijk evenement te organiseren. We raden ook het Charter van Cripping the Space aan, of raadpleeg onze publicatie Kunst, crisis en transitie. Een Fair New World in de Kunsten?! voor enkele basisbeginselen rond duurzame en inclusieve verandering.
Fysieke toegankelijkheid
Fysieke toegankelijkheid is een van de eerste zaken waar mensen aan denken bij het praten over validisme. Kan iedereen de ruimte binnen? Kan iedereen de lichtschakelaars hanteren? Kan je er als instituut voor zorgen dat de toegankelijke ingang ook de hoofdingang is, of wordt? Is het toilet toegankelijk voor iedereen? Zijn alle balies op rolstoelhoogte? Is je back-of-house even toegankelijk als je front-of-house?
Om een ruimte fysiek toegankelijk te maken, zijn er soms structurele aanpassingen aan het gebouw nodig. Denk aan bredere deuren, andere lichten of een lift. Hiervoor is het belangrijk om een budget te begroten.
Vlaanderen heeft een traject waarbij ze je gebouw komen controleren, advies geven en een toegankelijkheidslabel voorzien. Via het ontwerpinstrument op hun website vind je bovendien een checklist voor toegankelijke gebouwen.
Hulpmiddelen
Er bestaan veel hulpmiddelen die toegankelijkheid vergroten. We delen hier een niet-exhaustieve lijst van tools die vaak makkelijk te implementeren zijn in je organisatie.
Voorzieningen voor doven en slechthorenden
Om je tentoonstelling toegankelijker te maken, kan je een gids voorzien die de rondleiding in Vlaamse Gebarentaal geeft. Communiceer helder wanneer deze rondleidingen plaatsvinden. Voorzie closed captioning op al het videowerk in jouw tentoonstelling, en een geschreven beschrijving van geluidskunst. Je kan bovendien een dove tolk inschakelen die je gids Vlaamse Gebarentaal kan tolken naar een andere soort gebarentaal.
Wanneer je een voorstelling met gesproken tekst toont, kan je ervoor kiezen om met boven- of ondertiteling, of met een tolk VGT/dove tolk te werken. Voor een evenement zoals bijvoorbeeld een publiek gesprek kan je ook een VGT inhuren. Meer informatie vind je hier.
Via een schrijftolk kan je een live transcriptie voorzien van het evenement of de voorstelling, terwijl dit verschijnt als onder- of boventiteling.
Via ringleiding wordt gesproken tekst rechtstreeks uitgezonden naar de hoorapparaten in het publiek. Op die manier kan alle tekst verstaan worden. Meer informatie over ringleiding vind je hier.
Voelstoelen zetten geluid om in trillingen voor mensen met een auditieve beperking. Dit zorgt ervoor dat zij geluiden kunnen voelen. Ze vormen vaak een zinvolle aanvulling op de tolken Vlaamse Gebarentaal en/of op de boventiteling.
Closed Captioning voorziet dove en slechthorende mensen van een transcriptie van de dialogen en een beschrijving van geluid, toon en muziek. Je kan media die voorzien is van Closed Captioning herkennen aan twee witte C’s in een zwart kader.
Voorzieningen voor slechtzienden
Je kan je voorstelling ook voorzien van een audiodescriptie. Een tolk vertaalt dan wat te zien is naar een hoorbare beschrijving voor blinde en slechtziende personen via een hoofdtelefoon. Vooraf kan je een e-mail voorzien met een beschrijving van de decors en kostuums. Kijk op de website van Nevero voor meer informatie.
Ook kan je een audio-beschreven rondleiding voorzien van je voorstelling. Hierbij kan een gids of een audiogids met hoofdtelefoon de kunstwerken beschrijven.
Je kan media met audiodescriptie herkennen aan de letters AD in een zwart kader.
Geleiding is een voelbare lijn op de grond die blinden en slechtzienden kunnen volgen, om zich op die manier tijdens het evenement te navigeren.
Schermen of projecties die vergroten wat er op het podium gebeurt kunnen ook een hulpmiddel bieden voor slechtzienden, alsook pictogrammen die duidelijke plaatsen op jouw evenement aanduiden. Meer informatie hierover vind je op de website van Sclera.
Je kan jouw brochure laten printen in braille, net als de borden die in jouw gebouw staan.
Rondleidingen in tentoonstellingen die tastbare kunstwerken hebben waarbij mensen die slechtziend of blind zijn de werken kunnen aanraken, in combinatie met een audiobeschrijving en een kaart in braille kan een meerwaarde zijn. Je kan replica’s van de kunstwerken gebruiken.
Voorzieningen voor neurodivergentie en mensen met een psychische kwetsbaarheid
Wees zo transparant mogelijk in de communicatie: het begin- en einduur van het evenement, of er zitplaatsen zijn, de route naar de locatie en foto’s van hoe de ruimte eruit ziet.
Een Content Warning (CW) informeert je bezoekers over mogelijke gevoelige onderwerpen die aan bod komen in de tentoonstelling of voorstelling, zodat ze een geïnformeerde keuze kunnen maken om al dan niet te komen kijken. Voor mensen met posttraumatische stress (PTSS) en overlevers van mishandeling kan een (onverwachte) confrontatie met bepaalde onderwerpen tot een reeks aan emotionele en fysieke gevolgen leiden. Idealiter staan content warnings boven de beschrijving van een tentoonstelling of voorstelling, en in elke communicatie over het evenement.
Je kan in je communicatie expliciteren of het gaat om een vermelding, een afbeelding of een naspeling van het desbetreffende onderwerp. Zo is er een verschil tussen: “CW: verkrachting” of “CW: vermelding van verkrachting”.
Enkele veel voorkomende CW’s (deze lijst is niet exhaustief):
- Seksueel geweld
- Mishandeling
- Pedofilie
- Incest
- Dierenleed
- Zelfpijniging
- Zelfdoding
- Eetstoornissen, vetfobie
- Geweld
- Pornografische inhoud
- Ontvoering
- Dood
- Zwangerschap en bevalling
- Miskramen en abortus
- Bloed
- Validisme
- Racisme
- Seksisme en misogynie
- Klassisisme
- Islamofobie
- Antisemitisme
- Transfobie en transmisogyny
- Homofobie
Ook is het belangrijk om het gebruik van flitsende lichten of stroboscopen te vermelden voor bezoekers met lichtgevoelige epilepsie, alsook het voorkomen van plotse luide geluiden voor bezoekers met PTSS. Je kan je publiek ook voorbereiden op verwarrende situaties, zoals bijvoorbeeld een spiegelkamer die desoriënterend kan zijn.
Het doel van content warnings is niet om de kunstenaar of het instituut te censureren, want deze onderwerpen kunnen nog steeds besproken worden. Het geeft de bezoeker echter de mogelijkheid om zelf te beslissen of ze zichzelf blootstellen aan deze onderwerpen.
Consent of toestemming kan op verschillende manieren worden toegepast. Hierboven werd het gebruik van content warnings besproken. Bij performances met publieksinteractie kan consent op voorhand gegeven worden door enkele plaatsen aan te duiden waar publiek kan zitten of staan die geen probleem hebben met interactie. Zeker wanneer het gaat over aanraking wordt dit best helder en op voorhand gecommuniceerd. Ook kan de performer zelf tijdens de voorstelling om toestemming vragen, wanneer dit past binnen het artistieke kader.
Er zijn veel richtlijnen rond leesbaar communiceren. Op AnySurfer vind je uitgebreide informatie over de toegankelijkheid van je website en documenten.
Enkele basistips:
- vermijd vette tekst of all caps voor een lange blok tekst;
- gebruik lijsten, indien mogelijk;
- gebruik steeds een sans-serif lettertype voor een lange blok tekst;
- gebruik 16-18 lettergrootte voor mensen die slechtziend zijn.
Voor neurodivergente mensen kan de aanwezigheid van een prikkelarme ruimte een meerwaarde zijn – om te ontprikkelen of tot rust te komen. Heb je een extra ruimte die weinig gebruikt wordt? Dan kan je deze makkelijk omtoveren tot prikkelarme ruimte. Voorzie verzwaringsdekens, kussens, yogamatten, BOSU ballen en gedimd licht.
Voor mensen met autisme kan het belangrijk zijn om context te krijgen over wat er verwacht wordt als sociale interactie voor, tijdens en na het evenement. Een sociaal verhaal begeleidt de persoon met foto’s door hoe de dag of avond zal verlopen. Een voorbeeld van een sociaal verhaal vind je hier.
Voorzieningen voor mensen met een fysieke beperkingen
Naast het toegankelijk maken van je gebouw, is het ook belangrijk om te bedenken dat sommige mensen met een fysieke beperking of chronische ziektes niet tot bij jouw gebouw kunnen geraken. Daarom kan het livestreamen van evenementen en het geven van online rondleidingen door jouw tentoonstelling een manier zijn om kunst te ervaren voor mensen met beperkte mobiliteit. We weten sinds de Covid-lockdown dat instituten het kunnen, dus aarzel niet om deze technologie te blijven voorzien.
Breng het publiek dat fysiek aanwezig is op de hoogte als je ook een beeld van hen mee uitzendt, dan kunnen ze ervoor kiezen om zich eventueel minder zichtbaar te positioneren.
Overige zaken om rekening mee te houden
Voorzie je eten en drinken? Voorzie een vermelding van mogelijke voedselallergieën (noten, gluten, zuivel, soja, zeevruchten). Bepaalde voedselallergieën kunnen leiden tot ernstige shock. Voorzie indien mogelijk een adrenaline-spuit. Denk eraan om drank zonder alcohol te voorzien, alsook een veganistische optie.
Het herkennen van gebruik en afhankelijkheid van middelen en hier op een constructieve manier mee kunnen omgaan kan leiden tot wat men harm reduction noemt.
Voorzie gratis kraantjeswater bij openingen. Zet een persoon die te veel middelen heeft gebruikt niet buiten, maar zoek een rustige en veilige plaats waar deze persoon kan rusten (en overweeg wanneer het nodig is om er een ziekenwagen bij te halen). Leer herkennen hoe iemand die gedrogeerd is eruitziet.
De Hoge Gezondheidsraad beveelt sinds 2022 het in bezit hebben van Naloxon aan, aan gebruikers van opioïden. Naloxon is een kortwerkende opioïden-blokker die een fatale overdosis kan voorkomen. Bekijk de mogelijkheid om Naloxon te bewaren in jouw gebouw, en leer je personeel om opioïd-overdosis te herkennen en Naloxon toe te dienen.
De UITPAS en European Disability Card zijn al mogelijkheden om korting te voorzien voor mensen met een beperking. Overweeg echter ook om via pay what you can of een sliding scale tickets te verkopen. Zo kan iedereen voor zichzelf aangeven welke prijs ze kunnen betalen, wat drempelverlagend werkt. Het staat mensen die meer middelen hebben ook toe om extra te betalen.
Een buddy kan mentale en praktische drempels verminderen. Voor een neurodivergent persoon of iemand met angst kan het exploreren van een nieuwe plaats moeilijk zijn. Voor personen in een rolstoel kan het moeilijk zijn om een steile helling op te raken, of te manoeuvreren door nauwe paden. Circuitsortie.be biedt een buddywerking aan.
Sommige mensen met beperking hebben een persoonlijke zorgverlener. Denk aan de mogelijkheid om deze gratis toegang te verlenen, zodat de persoon met een beperking geen extra kosten heeft. Bekijk ook of jouw instituut toegankelijk is voor hulpdieren.
